ANNIE ERNAUX
Πάθος
μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη,
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 80
Το περασμένο φθινόπωρο στο Facebook το οποίο καταγράφει τις πρώτες θερμές αντιδράσεις απέναντι στη ρέουσα πραγματικότητα, ανταλλάχθηκαν διαξιφισμοί. Αξιζε η Γαλλίδα Ανί Ερνό το Νομπέλ Λογοτεχνίας 2022; Υιοθετώ την άποψη φίλου εκδότη, ο οποίος διατείνεται ότι ως κορυφαίο βραβείο, το Νομπέλ οφείλει να βραβεύει έναν πολύ καλό συγγραφέα, όχι όμως κατ’ ανάγκη τον σημαντικότερο στον κόσμο – μια αξιολόγηση που έτσι ή αλλιώς δεν είναι εφικτή. Ναι, η Ανί Ερνό (γ. 1940) είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα, καλή συγγραφέας που στην Ελλάδα έγινε γνωστή στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 από τις εκδόσεις Χατζηνικολή. Σήμερα, οι ελληνικές μεταφράσεις της διαδέχονται η μία την άλλη. Τα τρία τελευταία χρόνια κυκλοφόρησαν από το Μεταίχμιο σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη, επτά από τα μυθιστορήματα και τις νουβέλες της: «Το πάθος», «Ο νεαρός άνδρας», «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού», «Το γεγονός», «Τα χρόνια», «Μια γυναίκα» και «Ο τόπος». Και έπονται άλλα έξι μέσα στον επόμενο χρόνο.
Σε όλα της τα κείμενα η Ερνό αυτοβιογραφείται. Τι ενδιαφέρον μπορεί να έχει η ζωή μιας Δυτικοευρωπαίας, που εργάστηκε ως καθηγήτρια, παντρεύτηκε, απέκτησε παιδιά, χώρισε και πέρασε τη ζωή της γράφοντας λογοτεχνία; Εδώ ακριβώς εντοπίζεται το μυστικό. Η επιδεξιότητά της βρίσκεται στο ότι καταφέρνει μέσα από το προσωπικό και το ιδιωτικό (η συγγραφέας είναι φιλάργυρος του βιώματος) να αναδείξει το κοινό και το δημόσιο. Και το καταφέρνει κάνοντας το υποκειμενικό εγώ να διαλυθεί μέσα σε ένα απρόσωπο εγώ που εκπροσωπεί τον καθένα. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Χάρη στο ιδιάζον ύφος της – αξιοθαύμαστο καθώς διατηρείται αναλλοίωτο σε όλα της τα έργα. Η Ερνό χρησιμοποιεί μια γλώσσα αποδραματοποιημένη, απλή, ουδέτερη, χωρίς επίθετα, χωρίς παρομοιώσεις, χωρίς κρίσεις, εντάσεις και φορτίσεις, ακόμα και όταν αναφέρεται σε ακραίες καταστάσεις. Πετυχαίνει έτσι να μετατρέψει τον αναγνώστη σε έναν παρατηρητή ο οποίος με ουδέτερη ματιά παρακολουθεί όσα συμβαίνουν ανάμεσα σε εκείνην και στους άλλους, πετυχαίνει να μετατρέψει τον εαυτό της σε αντικείμενο παρατήρησης. Αναδεικνύει έτσι πτυχές του εγώ αλλά και της μεταπολεμικής κοινωνίας στη Γαλλία· και αναδεικνύει ζητήματα της μνήμης και των μυστικών παγίδων της αφηγηματικής τεχνικής. Για την πεζογραφία της η ίδια επινόησε τον εύστοχο όρο «αυτο-κοινωνιο-βιογραφία» καθώς οι θεματικές της αφορούν μεν την εφηβεία («Αναμνήσεις ενός κοριτσιού») και τις ερωτικές και σεξουαλικές της σχέσεις («Το πάθος», «Ο νεαρός άνδρας»), αλλά και μια έκτρωση σε συνθήκες παρανομίας («Το γεγονός»), τους γονείς και τη χαμηλή κοινωνική προέλευσή τους («Μια γυναίκα», «Ο τόπος»), την προσωπική της ζωή καθώς ξετυλίγονται οι δεκαετίες και αλλάζει κι η ίδια η Γαλλία («Τα χρόνια»).
Μία από τις αιτιάσεις κατά της βράβευσής της ήταν ότι, όταν ο κόσμος καίγεται εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, των μεταναστευτικών ρευμάτων και της έκρηξης του αυταρχισμού σε ΗΠΑ και Ευρώπη, το Νομπέλ επέλεξε, διατείνεται η αιτίαση, να επιβραβεύσει μια λογοτεχνία της υπεκφυγής – μια πεζογραφία του ψευτοριζοσπαστισμού των έμφυλων ταυτοτήτων και του αφηγηματικού φορμαλισμού. Τίποτα πιο λανθασμένο. Το ιδιωτικό είναι πολιτικό. Διότι πώς εκδηλώθηκε η αντιστροφή ενός ρεύματος που σταδιακά διασφάλιζε όλο και μεγαλύτερες ελευθερίες στο άτομο; Η απαγόρευση των εκτρώσεων και της αντισύλληψης αποτελεί την εμβληματική μορφή αυτής της αντιστροφής, με πρώτο θύμα το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους. Η Ερνό επανέρχεται στο θέμα με κορυφαίο το συνταρακτικό της Γεγονός. Κι ακόμα τι άλλο είναι η λογοτεχνία από διαρκή προβληματισμό πάνω στη μορφή των αφηγήσεων; Αν δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε αυτό, είναι ωσάν να επανερχόμαστε εκτός τόπου και χρόνου στον σκοτεινό ζντανοφισμό.