Αισθάνεσαι ότι μπαίνεις σε ένα όνειρο, με όλα τα στοιχεία που κάνουν μοναδικά τα όνειρά μας: άνεμος και αστέρια, κυματισμοί μιας ταραγμένης θάλασσας, αναμνήσεις, απομεινάρια της καθημερινότητας, συλλογικοί φόβοι, και προσωπικές αγωνίες.
Η νέα έκθεση που εγκαινίασε χθες το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ στα Σφαγεία της Υδρας και στον περιβάλλοντα χώρο, έχει τίτλο «Dream Machines» (Μηχανές ονείρων) και πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με την τεχνολογία. «Στην πραγματικότητα, είναι ένα φιλοσοφικό ζήτημα που ανάγεται στο μακρινό παρελθόν και στις ιδέες του Αριστοτέλη», εξηγεί στην «Κ» ο Ντάνιελ Μπιρνμπάουμ, ο ένας από τους δύο επιμελητές. «Μοιάζει λίγο εγκυκλοπαιδικό όταν το διηγείται κανείς», εξηγεί «αλλά στην ουσία είναι μια ελαφριά αλλά συμπυκνωμένη παρουσίαση του έργου πολλών καλλιτεχνών, η οποία σαν τις γεωλογικές διαστρωματώσεις αναδεικνύει την αντιφατική, πολύπλοκη σχέση της τεχνολογίας με την ανθρώπινη φαντασία εδώ και έναν αιώνα».
Η έκθεση στα Σφαγεία της Υδρας «είναι από μόνη της ένα είδος μηχανικής κατασκευής κι εμείς είμαστε μάλλον μάστορες παρά σκηνοθέτες», λέει ο Μασιμιλιάνο Τζόνι.
Το πιο παλιό έργο της έκθεσης ανήκει στον Ντισάν, που ήδη από πέρυσι υπήρξε έντονα «παρών» στην έκθεση «Apollo» του Τζεφ Κουνς, επαναφέροντας τους προβληματισμούς του μοντερνισμού στην καλλιτεχνική δημιουργία. Στους εσωτερικούς χώρους των Σφαγείων και γύρω από αυτά –άλλοτε σφηνωμένα στον κατακόρυφο βράχο με θέα τη θάλασσα και άλλοτε στην οροφή ενός κτιρίου που συναντάμε στη διαδρομή– παρακολουθούμε την επιμελητική αφήγηση που διατυπώνεται με παραδοσιακά μέσα όπως η φωτογραφία, οι κατασκευές, το φιλμ, αλλά και νεότερα, όπως το Διαδίκτυο, η εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα και η τεχνητή νοημοσύνη.
«Στο όνειρο δεν υπάρχει απορία, ούτε στον πόνο λήθη, διότι και τα δύο φέρουν την αντίθεση ήδη μέσα τους», γράφει από τη δεκαετία του 1920 ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, αποδεχόμενος τόσο την παρηγορητική όσο και ανορθολογική ύλη των ονείρων. Η τεχνολογία παράγει ουτοπικά όνειρα, αλλά και παράνοια. «Το Σφαγείο όπου δουλέψαμε, είναι πολύ ασυνήθιστος τόπος», εξηγεί στην «Κ» ο έτερος των δύο επιμελητών, ο οικείος μας από το ΔΕΣΤΕ Μασιμιλιάνο Τζόνι. «Είναι επίσης ένα μέρος που σχετίζεται με μηχανές και μάλιστα με τη φονική τους χρήση. Διαθέτει μικρούς, κλειστούς χώρους που θυμίζουν κουτιά, υπαγορεύοντας σχεδόν τον τρόπο προσέγγισης. Είδαμε την έκθεση σαν ένα μουσείο σε κουτί, με τα έργα της εγκλωβισμένα σ’ ένα αέναο μηχανικό μπαλέτο».Δεν είναι τυχαία η χρήση του όρου «μηχανικό μπαλέτο» από τον επιμελητή, αφού παραπέμπει στο ομότιτλο φιλμ του ζωγράφου Φερντινάν Λεζέ «Ballet Mecanique» (1924), το πρώτο φιλμ που δημιουργήθηκε χωρίς σενάριο. Προσωπικά μου φαίνεται και σαν ένα μαγαζάκι του τρόμου, αλλά πολύ διασκεδαστικό ειδικά για τα παιδιά που δεν φοβούνται το παράλογο και ως τέκνα του μέλλοντος είναι απολύτως εξοικειωμένα με την ψηφιακή κουλτούρα. Παρακολουθώντας στιγμές από την προετοιμασία της έκθεσης, η κούκλα που βρισκόταν ακόμη ξαπλωμένη στο κιβώτιό της με έκανε να αναπηδήσω από φόβο, όπως και το φωσφορίζον τεχνητό φίδι που έμοιαζε να θέλει να σκαρφαλώσει στον τοίχο. Οι περιοδικές εναλλαγές του φωτισμού με τη διαδοχή χρωμάτων και σκότους παράγουν παραισθητικές μεταμορφώσεις των αντικειμένων, ενώ το ποδήλατο, που με πεταλιές ανάβει τα λαμπάκια έξω από τα Σφαγεία, θα μπορούσε να είναι παιχνίδι σε σουρεαλιστικό λούνα παρκ.
Ρωτάω τον Μασιμιλιάνο Τζόνι εάν πρέπει ο επιμελητής μιας σύγχρονης εικαστικής έκθεσης να είναι εφευρετικός και πολυμήχανος σαν τον σκηνοθέτη ενός σόου. «Αυτό είναι ταυτόχρονα κολακευτικό και γενναιόδωρο», απαντά. «Αλλά αυτή η έκθεση είναι από μόνη της ένα είδος μηχανικής κατασκευής κι εμείς είμαστε μάλλον μάστορες παρά σκηνοθέτες».
Την ίδια στιγμή, η τέχνη έχει την επιθυμία να δημιουργήσει ζωή και όχι μόνο να τη μιμηθεί. Και τότε οι μηχανές επιδιώκουν να μετατραπούν σε εικόνα και ομοίωση του δημιουργού, από τον Πυγμαλίωνα της αρχαιοελληνικής μυθολογίας που ερωτεύτηκε το δημιούργημά του και του εμφύσησε ζωή έως τον Φρανκεστάιν της Σέλεϊ παρατηρεί ο επιμελητής, κι εμείς βλέπουμε το ολιγόλεπτο βίντεο με το μηχανικό ανδρείκελο που αναρωτιέται γράφοντας: «Μπορούμε να πιστεύουμε στα μάτια μας;».
Η δωρεά
Η έκθεση είναι στενά συνδεδεμένη με τον τεράστιο χρυσό μηχανικό ήλιο, το κινητικό γλυπτό «Apollo Wind Spinner» του Κουνς, που από σήμερα εγκαθίσταται επισήμως πάνω από το Σφαγείο. Το απόγευμα η δωρεά του Δάκη Ιωάννου στον δήμο της Υδρας θα είναι γεγονός και θα ακολουθήσει η συζήτηση «Οf Gods and Machines» με τους καλλιτέχνες Τζεφ Κουνς, Πιπιλότι Ριστ και Πάμελα Ρόζεκραντζ.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 30/10.