Υπάρχουν δρομάκια στις γειτονιές του Πειραιά που αποκαλύπτουν σαν μισοθαμμένα όστρακα κάποια σπίτια-κιβωτούς μιας μνήμης. Αναρωτιόμουν για ποιο λόγο δεν βρέθηκα πιο νωρίς σε αυτά τα ατελείωτα δρομάκια από τα Μανιάτικα έως την Παλαιά Κοκκινιά, όπου με οδήγησαν τα βήματά μου τις προάλλες, καθώς αναζητούσα τον αιφνιδιασμό που δεν μπορούσα να βρω πλέον στην Αθήνα. Ο Πειραιάς είναι μια ήπειρος από μόνος του. Ανεξάντλητος και απρόβλεπτος.
Μαθητής σχολείου ακόμη, είχα γυρίσει το κέντρο του Πειραιά και είχα βγάλει ένα 36άρι φιλμ. Για τότε, και για τα δικά μου μέτρα, ήταν επίτευγμα η απόσπαση εικόνων από παλιά σπίτια, πολλά από τα οποία θα κατεδαφίζονταν αργότερα. Καμιά φορά σκέφτομαι, με απόγνωση, πόση ευτυχία έχασα που δεν είχα προχωρήσει στην ενδοχώρα του Πειραιά, στις γειτονιές που, τότε, ήταν όλες σχεδόν απείραχτες από την ταχύτατη ανοικοδόμηση μετά το 1980. Το κέντρο του Πειραιά άλλαζε ήδη από τη δεκαετία του 1950, αλλά οι γειτονιές κρατούσαν ακόμη εκείνο το ονειρικό, για τα σημερινά δεδομένα, ύφος και πνεύμα. Τα δρομάκια που περπάτησα ακούν στο όνομα νήσων (Κω, Νισύρου), χωρίων (Σουλίου), νομών (Αχαΐας) και ορέων (Ταϋγέτου) και εξακτινώνονται ανάμεσα σε πυκνά μέτωπα πολυκατοικιών, συνεργείων, αρτοπωλείων και ναών, όπως των Αγίων Αναργύρων και της μικρότερης, ιστορικής εκκλησίας του Ευαγγελισμού, Ταϋγέτου και Δορυλαίου. Εκεί ολόγυρα, σκόρπιες νησίδες της παλιάς ζωής ανακαλούν μια ατμόσφαιρα μοναδική, ακόμη και όταν έχουν απομείνει μονάχα κελύφη, έρημες αυλές και παραβιασμένες πόρτες.
Μια αυλή στο πεζοδρομημένο κομμάτι της Ταϋγέτου αποκαλύπτει σειρά τις πόρτες των δωματίων και πιο κάτω, η κατεδάφιση Ταϋγέτου και Κω, μας δείχνει υπέροχες ώχρες και τιρκουάζ στους τοίχους κάποιων δωματίων που κάποτε έσφυζαν από ζωή. Και στην απέναντι γωνία, στην οδό Ταϋγέτου 14, στέκει μια ιδιαίτερη εξώθυρα, στεφανωμένη από μια κληματαριά σε διονυσιασμό, ένα θέαμα ελληνικό. Πολλά ακόμη καταγράφηκαν και συγκίνησαν, όπως οι γύψινοι βόστρυχοι σε ισόγειο ερείπιο της οδού Αχαΐας 22 ή οι δωρικές παραστάδες με αυλόπορτα στο πλάι, στην οδό Νισύρου 21. Θα ήθελα όμως να σταθώ στο σπίτι της οδού Σουλίου 24.
Στάθηκα μπροστά του με δέος. Εχει μείνει μόνο η πρόσοψη. Στέκει όρθια σαν κινηματογραφικό σκηνικό. Μέσα, στο σπίτι, θεριεύει η άγρια βλάστηση. Αριστερά, δεξιά και απέναντι, το σπίτι το ζώνουν πολυκατοικίες. Ο δρόμος είναι στενός. Σκέφτομαι πως κάποτε θα είχε μόνο ισόγεια σπίτια, σαν αυτό που περιεργαζόμουν με τόσο ενδιαφέρον. Και ο ήλιος θα έφτανε έως μέσα στα δωμάτια. Και στις αυλές. Σε αυτό το μοναχικό σπίτι, σωστό κενοτάφιο, επιτύμβια στήλη της παλιάς γειτονιάς, με είχαν συνεπάρει δύο στοιχεία. Η αρμονία και το χρώμα. Και τα δύο ήταν πηγαία και ακριβοζυγισμένα, με τον τρόπο του παλιού μάστορα, του εμπειροτεχνίτη, του πολύπειρου και σοφού χειρώνακτα και διά βίου διδασκόμενου. Ο παλιός μάστορας ένιωθε την ύλη σαν σάρκα ζεστή, τη χάιδευε, της μιλούσε. Ετσι, γεννήθηκε αυτό το σπίτι.
Αλλά αυτή η αρμονία αποτυπωνόταν σαν υπέρτατη έκφραση σοφίας και γνώσης σε αυτό το λαϊκό νεοκλασικό σπίτι, σε ένα δρομίσκο μιας συνοικίας του Πειραιά. Εδώ, συναιρούνται πολλά, από τον Τσαρούχη έως τον Γκάτσο, από τη Ραλλού Μάνου έως τον Μάνο Χατζιδάκι. Εδώ, σε αυτό το ετοιμόρροπο σπιτάκι του Πειραιά, που κανείς δεν μοιάζει να το θέλει, που θεωρείται χάλασμα, που θα κάνει χώρο για σύγχρονα διαμερίσματα. Ο οδοντωτός θριγκός του παραμένει άθικτος, ένα χειροτέχνημα υψηλής καλλιτεχνίας. Αλλά πιο πολύ, το χρώμα, μια τερακότα βουτηγμένη σε κρασί όπως είναι η ομηρική θάλασσα και αραιωμένη σε ώχρα αττική. Αυτό το χρώμα δεν θα ξαναγίνει. Θα φύγει όπως έζησε.
