IRIS MURDOCH
Θάλασσα, θάλασσα
μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου
εκδ. Gutenberg, σελ. 915
Υπάρχει κάτι σκανδαλώδες στο κείμενο «Θάλασσα, θάλασσα» που χάρισε στην Αϊρις Μέρντοχ (1919-1999) το βραβείο Booker 1978· υπάρχει κάτι που δεν το έχω ξαναδεί πουθενά. Το βιβλίο, που αναπτύσσεται σε 915 σελίδες, είναι στην πραγματικότητα όχι ένα μυθιστόρημα, αλλά μια νουβέλα – μια νουβέλα ως προς την έκταση, την απλότητα και τη διάρθρωση της υπόθεσης. Και παρ’ όλα αυτά, παρά τη φτενή ιστορία της, διαβάζεται χωρίς αναπνοή· άπαξ και μπεις στις σελίδες της, δεν σταματάς παρά μόνον σαν φτάσεις στο τέλος. Πώς το πέτυχε (και κυρίως πώς το τόλμησε) αυτό η συγγραφέας, που θεωρείται σήμερα μια από τις σημαντικότερες των βρετανικών γραμμάτων; Η υπόθεση. Ο διάσημος σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας Τσαρλς Αροουμπάι απομονώνεται σε ένα ερημικό σπίτι δίπλα στη θάλασσα με σκοπό να αποσυρθεί οριστικά από τον κόσμο του θεάματος και να γράψει τα απομνημονεύματά του. Εντελώς αναπάντεχα στο απομονωμένο αυτό χωριό, συναντάει τον πρώτο νεανικό κι αξεπέραστο έρωτά του, τη Μαίρη Χάρτλι, που έχει και εκείνη αποτραβηχτεί εκεί με τον άντρα της. Τι θα συμβεί παρακάτω; Το έργο θα μπορούσε να είναι ένα θεατρικό που, αντί σε δωμάτιο, εκτυλίσσεται στους ανοιχτούς ορίζοντες του αγγλικού παραθαλάσσιου άγριου τοπίου. Οκτώ με δέκα πρόσωπα μπαίνουν και βγαίνουν στη σκηνή, διασταυρώνονται, συγκρούονται και λύνουν (όπως λύνουν) τις διαφορές τους. Το πεζογράφημα της Μέρντοχ στηρίζεται στη συνεχή περιγραφή του τόπου και τις διαρκείς εναλλαγές που υφίσταται ανάλογα με τις ώρες. Απολαμβάνουμε τη δύναμη της ανάπλασης, την τέχνη της συγγραφέως να ιχνογραφεί με όργανο τις λέξεις, να στήνει αναγνωρίσιμα τοπία με οπτικές, ακουστικές και απτικές αρετές – τη θάλασσα την ώρα της κάλμας, την ώρα της φουσκονεριάς, την ώρα της αντάρας με μπλε σκούρα κύματα και πάλλευκη χαίτη και γλάρους που σκούζουν στον αέρα· το σπίτι από κόκκινα τούβλα που στέκεται μοναχό, χωρίς ηλεκτρικό και με παράξενη διαρρύθμιση· το ερειπωμένο κυκλικό φρούριο στην άκρη του βράχου· τον μποέμ ήρωα να μαγειρεύει εκ των ενόντων απλά θελκτικά εδέσματα. Και αναγνωρίζουμε ταυτόχρονα τον μεταφραστικό άθλο της Αθηνάς Δημητριάδου, η οποία κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα καινούργιο ζωντανό, χυμώδες κείμενο στη δική μας γλώσσα. Το πεζογράφημα της Μέρντοχ δεν είναι ωστόσο στατικό. Ο ψυχολογικός παράγοντας είναι εκείνος που δίνει ώθηση στην ιστορία να εξελιχθεί. Πώς ο κεντρικός ήρωας και οι φίλοι του αντιδρούν κάθε στιγμή, πώς διαχειρίζονται τα γυρίσματα της ζωής και πώς χειρίζονται ο ένας τον άλλον; Η εμβάθυνση και η λεπτομερής έκθεση συναισθημάτων, υπολογισμών και σκέψεων οδηγεί διαρκώς σε νέα δεδομένα και το στοιχείο της ανατροπής είναι εκείνο που κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο. Εντέχνως η Μέρντοχ έχει δημιουργήσει μια πολύ γόνιμη, ειρωνική συνθήκη. Ο Τσαρλς Αροουμπάι γράφει τα απομνημονεύματά του, ολόκληρη η ιστορία είναι επομένως δοσμένη μέσα από τη δική του ματιά. Πολύ γρήγορα ωστόσο διαπιστώνουμε πως ο αφηγητής μας κάθε άλλο παρά αξιόπιστος είναι. Σαράντα χρόνια έχει μείνει προσκολλημένος στις νεανικές αυταπάτες του. Αδυνατεί να αντιληφθεί τη νέα συνθήκη και να προσαρμοστεί αναλόγως. Βεβαίως τα δεδομένα, νέα ή παλαιά, ποτέ δεν είναι εντελώς ξεκάθαρα. Μια δόση δίκιο έχει λοιπόν κάπου. Μήπως επομένως τα πράγματα εξελιχθούν αλλιώτικα; Οχι. Στο μεταξύ, μέσα από αυτές τις περιπέτειες, έχουν γεννηθεί υπέροχοι τύποι, όπως ο γοητευτικός ξάδελφος Τζέιμς ή ο νεανικού σφρίγους Τίτος. Κι έχουν τεθεί δύσκολα ζητήματα ηθικής, που σε ολόκληρο το έργο της (μυθοπλαστικό και φιλοσοφικό) απασχόλησαν την Αϊρις Μέρντοχ – ζητήματα που σχετίζονται με τη φύση του καλού και του κακού και της προσωπικής μας ευθύνης.