Με ιδιαίτερη έκπληξη διάβασα στα πρόσφατα φύλλα της «Καθημερινής» της Κυριακής δύο άρθρα του κ. Τάκη Θεοδωρόπουλου (19/7/2023, «Η Επίδαυρος και η επαρχία μας», 23/7/2023, «Η Επίδαυρος της νέας εποχής»), στα οποία με τρόπο απαξιωτικό αναφέρεται στον θεσμό των Επιδαυρίων σήμερα. Το περιεχόμενο των άρθρων –άκρως παραπλανητικό για τους αναγνώστες της έγκριτης εφημερίδας– με αναγκάζει να απαντήσω από τη θέση της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, ώστε να αποκαταστήσω την αλήθεια για τον κορυφαίο πολιτιστικό φορέα της χώρας μας.
1. Διαβάσαμε ότι η Επίδαυρος «έχει περιοριστεί στον άχαρο ρόλο του ελεήμονος οικοδεσπότη που περιθάλπει τον θεατρικό μικρόκοσμο της επαρχίας μας» και «είναι κλινικώς νεκρή».
Είναι φανερό ότι ο κ. Θεοδωρόπουλος όχι μόνο δεν επισκέπτεται το φεστιβάλ τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έκανε και τον κόπο, ως ώφειλε, να μελετήσει το πρόγραμμά μας, προτού γράψει –ελαφρά τη καρδία– όχι ένα, αλλά δύο άρθρα, σε έντονα επικριτικό ύφος.
Αποτελούν, άραγε, «θεατρικό μικρόκοσμο της επαρχίας μας» οι ακόλουθες παραγωγές των τελευταίων ετών στην Επίδαυρο;
H παγκόσμια πρεμιέρα ενός νέου «Οιδίποδα» της συγγραφέως Μάγια Τσάντε σε σκηνοθεσία του Τόμας Οστερμάγιερ –συμπαραγωγή με την Schaubühne (2021)–, το κατανυκτικό ρεσιτάλ του Λεωνίδα Καβάκου με έργα Μπαχ (2020); Αποτελούν δείγμα επαρχιωτισμού οι περυσινές παγκόσμιες πρεμιέρες του Γιόχαν Σίμονς («Αλκηστις» από το Schauspielhaus Μπόχουμ) και του Ούλριχ Ράσε («Αγαμέμνονας» από το Rezidenztheater του Μονάχου), παραστάσεις που παρουσιάζονται ακόμα στην Ευρώπη, διαφημίζοντας το όνομα του φεστιβάλ μας ως συμπαραγωγού;
Είναι μήπως επαρχιακός θίασος η μέγιστη Κομεντί Φρανσαίζ που το 2019 παρουσίασε την παράσταση «Ηλέκτρα – Ορέστης» από τον Ιβο βαν Χόβε; Ή μήπως ο Μπομπ Γουίλσον με τον «Οιδίποδά» του; Είναι άραγε ο θρυλικός Φρανκ Κάστορφ, που μας χάρισε φέτος μια παράσταση-τομή, μέρος «του θεατρικού μας μικρόκοσμου»;
«Αποστολή μας είναι η σύνδεση της κληρονομιάς του αρχαίου δράματος με τις σύγχρονες παραστατικές φόρμες, όχι η μουσειακή αναπαράσταση μιας εικασίας».
Tα έργα αυτά, που παρουσιάστηκαν σε παγκόσμια πρώτη στην Επίδαυρο, αποτελούν διεθνείς συμπαραγωγές-αναθέσεις του φεστιβάλ και φανερώνουν την εξέχουσα θέση που έχει κερδίσει τα τελευταία χρόνια ανάμεσα στους διεθνείς πολιτιστικούς οργανισμούς.
2. Για τη σκηνοθεσία των έργων γράφει ο κ. Θεοδωρόπουλος «Αν κάποιος σκηνοθέτης θεωρεί αυτά τα κείμενα ξεπερασμένα για τα γούστα του, γιατί τα πιάνει στα χέρια του;».
Αποστολή μας είναι η σύνδεση της κληρονομιάς του αρχαίου δράματος με τις σύγχρονες παραστατικές φόρμες και δραματουργικές αναζητήσεις, και όχι η μουσειακή αναπαράσταση μιας εικασίας για το ποια ήταν κάποτε η μορφή αυτών των έργων/παραστάσεων. Στόχος μας είναι η δημιουργία παραστάσεων που να αφορούν τον σύγχρονο θεατή και να εξελίσσουν την οπτική του – στον κόσμο και στην τέχνη.
Προς την κατεύθυνση αυτή καταβάλλουμε στοχευμένες προσπάθειες και έχουμε προχωρήσει σε στρατηγικές δράσεις για την ενίσχυση της σύγχρονης δραματουργίας σε διάλογο με τα αρχαία κείμενα. Κείμενα που έχουν απήχηση στο σήμερα και μας καλούν να μη σταματήσουμε να είμαστε τολμηροί στην ανάγνωσή τους. Το 2021 εγκαινιάστηκε η Πάροδος, ένα διακαλλιτεχνικό πρόγραμμα για την έρευνα πάνω στη δραματουργία του αρχαίου δράματος. Για τέταρτο χρόνο υλοποιείται τo πρόγραμμα Contemporary Ancients, στο πλαίσιο του οποίου έχουν γραφεί, παρουσιαστεί και εκδοθεί 11 νέα θεατρικά έργα βασισμένα στο αρχαίο δράμα.
Είναι πεποίθησή μας ότι οι σκηνοθέτες οφείλουν να προσφέρουν τη δική τους ερμηνεία πάνω στα έργα. Ο παραλληλισμός πιστότητας των κειμένων με παρτιτούρες του Μπετόβεν είναι αληθινά άστοχος. Η θεατρική πράξη έχει ήδη απαντήσει στα ερωτήματα αυτά – οι προβληματισμοί του κ. Θεοδωρόπουλου φοβάμαι πως ηχούν σήμερα επικίνδυνα αναχρονιστικοί. Το κείμενο αποτελεί δημιουργικό εργαλείο στα χέρια του σκηνοθέτη και της καλλιτεχνικής ομάδας. Δεν κείτεται πλέον, αναγεννάται μέσα από τη μετάφραση, την πιθανή διασκευή και φυσικά τη θεατρική πράξη. Εν ολίγοις, είναι ζωντανός οργανισμός, αυτονομείται ερμηνευτικά μέσα στην πορεία των ετών και μπορεί να ανανοηματοδοτηθεί. Ο σκηνοθέτης οφείλει να εργάζεται απελευθερωμένος, προτείνοντας τη δική του εκδοχή σε ένα πανάρχαιο έργο. Στο πλαίσιο αυτό επιθυμούμε ένα σύγχρονο, ανταγωνιστικό και διεθνές φεστιβάλ που αφουγκράζεται τον σφυγμό της εποχής του. Αλλωστε, το πρόγραμμα των Επιδαυρίων διαθέτει ευρύτατο φάσμα καλλιτεχνικών γλωσσών, ώστε κανείς να μπορεί να επιλέξει ποια παράσταση θα παρακολουθήσει.
3. Σε κάθε καλόπιστο που ασχολείται με τη θεατρική τέχνη της χώρας μας είναι σαφές ότι η Επίδαυρος έχει περάσει σε νέα εποχή – κάτι που φαίνεται να αγνοεί ο συντάκτης της «Κ». Το φεστιβάλ παρακολούθησαν φέτος, στο πλαίσιο μιας νέας πρωτοβουλίας για τη συστηματική προβολή των ελληνικών παραστατικών τεχνών στο εξωτερικό (grape-Greek Agora of Performance), 60 προσκεκλημένοι, επικεφαλής των μεγαλύτερων φεστιβάλ και θεάτρων του κόσμου. Οι εντυπώσεις τους από τις παραστάσεις που παρακολούθησαν ήταν άριστες. Αυξανόμενο είναι και το ενδιαφέρον ξένων δημοσιογράφων για τις παραγωγές μας, με σημαντικές δημοσιεύσεις στον διεθνή Τύπο.
Ενόψει όλων αυτών, μας γεννά εύλογες απορίες και μας λυπεί πραγματικά η εμμονή του κ. Θεοδωρόπουλου σε άδικες και παραπλανητικές αναφορές σχετικά με το φεστιβάλ και τον προγραμματισμό του. Το φεστιβάλ όχι μόνο δεν είναι «κλινικώς νεκρό», αλλά αντιθέτως πυροδοτεί συζητήσεις, ανοίγει διάλογο με την κοινωνία και την εποχή του, δίνει βήμα σε Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες και ενδυναμώνει σταθερά τη θέση του στον διεθνή χάρτη. Μήπως αυτό ενοχλεί;