Γαλανομάτης και ξανθός, ο ξεχασμένος σήμερα από πολλούς Λορέντζος Μαβίλης (1860-1912) στέκει μαρμάρινος, λευκός και σημαδεμένος από τα περιστέρια της Αθήνας. Δίπλα του έχει το σιντριβάνι της πλατείας που πήρε το όνομά του το 1938, όταν πολλές νέες πλατείες ενσωματώνονταν στον αστικό ιστό και πολλές νέες προτομές έδιναν υπόσταση στον δημόσιο χώρο. Στην πλατεία Μαβίλη, η προτομή του ποιητή, που έμεινε στην ιστορία για τα σονέτα του, για την παιδεία του, για το πάθος και τον πατριωτισμό του, έχει γίνει σχεδόν αόρατη μέσα στην πολυκοσμία, αλλά αν σταθεί κανείς μπροστά στη μαρμάρινη μορφή του θα αναγκαστεί να συναντήσει το βλέμμα του.
Εργο του γλύπτη Πέτρου Ρούμπου (1873-1942), που είχε φιλοτεχνήσει πολλές προτομές (όπως του Αθανασίου Διάκου στο Πεδίον του Αρεως) και ταφικά μνημεία, η προτομή του Λορέντζου Μαβίλη έρχεται να μας θυμίσει μια Ελλάδα θολή στη μνήμη. Ο Μαβίλης εξέφραζε εκείνον τον λυρικό πατριωτισμό με μια γλώσσα δημοτική, γάργαρη και ελεύθερη. Ακούστε λίγο τη μουσική της γλώσσας του όταν μιλάει για την «Πατρίδα»: «Φαντάζεις σαν τον ήλιο σου κι εσύ, καλή πατρίδα,/ και μάγια σαν τα μάγια σου στον κόσμο αλλού δεν είδα/ Η γη σου είναι παράδεισος, κι αιώνια γαλανός/ γύρω σου καθρεφτίζεται στο πέλαγ’ ο ουρανός/ Κι οι νύχτες σου με τ’ άστρα τους, με τη γαλάζια πάστρα, με τ’ αηδονολαλήματα, τρεμάμενα σαν τ’ άστρα,/ με το φεγγάρι που περνά, σαν τ’ όνειρο ευτυχίας/ στη μέση της απέραντης ουράνιας ησυχίας».
Θα ήταν προτιμότερο η πλατεία να είχε πολιτογραφηθεί στην καθομιλουμένη και στα αρχεία του δήμου ως πλατεία Λορέντζου Μαβίλη και όχι απλώς ως Μαβίλη, αλλά έστω, ο ποιητής είναι πάντα εκεί. Η ιδέα των προτομών θυμίζει παλιές και ξεπερασμένες εποχές, αλλά υπάρχει κάτι σταθερό, οικείο, μελαγχολικό και ανεξήγητα ελκυστικό στη σηματοδότηση της μνήμης. Η ελληνική πόλη με τις μικρές πλατείες της έχει ενσωματώσει την αστική μνήμη του δυτικού Μεσαίωνα με τον συμβολισμό των λειτουργιών (ναός, ρολόι, γλυπτική) την οποία διϋλίζει με τη γηγενή παράδοση του ημιυπαίθριου βίου και της αποκαθήλωσης του ακαδημαϊσμού.
Ετσι και ο Λορέντζος Μαβίλης βρίσκεται εδώ και δεκαετίες εν μέσω μιας από τις πιο δημοφιλείς πλατείες για όλες τις ηλικίες ανάλογα την ώρα της μέρας ή της νύχτας. Το 1938, επί Μεταξά, και όταν ο Κώστας Κοτζιάς ήταν διοικητής Πρωτευούσης (με όρια πέραν του Δήμου Αθηναίων, κάτι σαν μητροπολιτικός δήμος), υπήρχε οργασμός δημοσίων έργων (και η Φωκίωνος Νέγρη μέρος αυτής της αστικής ανάπλασης ήταν).
Αν και αυτός ο «οργασμός» είχε εντέλει θύμα το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, σε επίπεδο γειτονιάς είχε οργανώσει πολλά θέματα. Ετσι είχαν γεννηθεί πολλές πλατείες. Και στήθηκαν πολλά αγάλματα κατά την πρακτική της εποχής.
Ο Λορέντζος Μαβίλης είχε ποζάρει στον Πέτρο Ρούμπο το 1912, τον τελευταίο χρόνο της ζωής του και ένα χρόνο μετά την ιστορική αγόρευσή του στη Βουλή για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας. Ηταν ένας άνθρωπος ασίγαστος, πολύγλωσσος, ως και σανσκριτικά είχε μάθει, με επτανησιακή ανατροφή, ισπανική ρίζα από τον πατέρα του, σταθερές αξίες από τη μητέρα του που τον έκαναν να αγαπήσει τη λαογραφία. Μελετητής των πάντων, γερμανοσπουδαγμένος, επηρεασμένος από τον Διονύσιο Σολωμό («ο καλύτερος μαθητής και συνεχιστής του Σολωμού» έγραφε ο Ανδρέας Καραντώνης), φλογερός πατριώτης, ο Λορέντζος Μαβίλης έχασε τη ζωή του μαχόμενος σε ηλικία 53 ετών στη φοβερή μάχη του Δρίσκου στην Ηπειρο. Εκεί, στήθηκε και το μνημείο του. Ας τον θυμόμαστε όταν πηγαίνουμε για ποτό, παγωτό ή πίτσα στην πλατεία που φέρει το όνομά του.
