Μια σειρά από μονώροφα σπίτια που έχουν απομείνει από την παλιά εποχή μοιάζει με μια αστική ζωφόρο εκεί στην οδό Αγίου Νικολάου, όπου η περιοχή του Φιλοπάππου συναντάει το Κουκάκι. Μια πολύ ιδιαίτερη «Αθήνα» μοιάζει αφημένη εκεί. Περπάτησα στην Αγίου Νικολάου, που παίρνει το όνομά της από την εκκλησία εκεί κοντά, για να γευτώ αυτήν την ατμόσφαιρα, την τόσο προσφιλή. Η περιοχή έχει και πάλι ζήτηση. Νέες πολυκατοικίες υψώνονται και θα υψωθούν. Δεν είναι όλες τυποποιημένες. Στον αριθμό 22, η βουτηγμένη σε χρώμα τερακότας πολυκατοικία θερμαίνει το βλέμμα. Αλλά υπάρχουν τραύματα.
Μόλις πρόσφατα, ένα από τα παλιά σπίτια, αυτής της αστικής ζωφόρου που λέγαμε, γκρεμίστηκε. Ηταν στον αριθμό 26 (με κόκκινη αυλόπορτα, δίπλα σε μια γαλάζια που στέκει ακόμη). Το σπίτι βρισκόταν ανάμεσα σε άλλα δύο παλιά σπίτια. Τα σύνολα ρηγματώνονται.
Εκεί, στην Αγίου Νικολάου και στους γύρω δρόμους, στη Δυοβουνιώτου, π.χ., και στη Μονεμβασίας, μπορεί να ανασυνθέσει κανείς την παλαιά μορφή της συνοικίας αν επιστρατεύσει τη φαντασία. Πλέον, το ιστορικό βάθος δεν είναι αμελητέο. Αυτό που κάποτε σπάνιζε στην Αθήνα, η αστική ρίζα δηλαδή, διακλαδίζεται υπογείως. Το νιώθει κανείς όταν σταθεί απέναντι σε αυτά τα σπίτια της δεκαετίας του 1920, που είναι πάνω κάτω 100 ετών. Εζησαν την Κατοχή και όσα επακολούθησαν… Σπίτια μιας εξαιρετικής αισθητικής αξίας, που ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί. Θεωρούνται ακόμη σπίτια πρόσφατα, μεταβατικά, ασύμφορα στη συντήρηση.
Σε κάθε συναπάντημα με αυτά τα μονώροφα αρχοντικά σπιτάκια αναλογίζομαι ότι αν είχαν διατηρηθεί σε σύνολα, στις γειτονιές και συνοικίες της Αθήνας, από τα νεοκλασικά του 1900 έως αυτά τα πιο μεταβατικά, ρομαντικά, του 1920-1925, θα είχαμε ένα λόγο να διεκδικήσουμε μια παγκόσμια μοναδικότητα. Αυτά τα σπίτια είναι που έχουν διεθνές ενδιαφέρον ως έκφραση ενός γηγενούς αστικού πολιτισμού.
Εστω… όσα απέμειναν, σε μικρές σειρές, πλάι πλάι, ή ανάμεσα σε μεγάλες και μικρές πολυκατοικίες, μας υπενθυμίζουν όσα σήμερα είναι δυσεύρετα. Αυλές με μικροκλίμα, δυνατότητα για μικρό κήπο με λουλούδια εποχής και αναρριχητικά ή μποστάνι με ζαρζαβατικά και λεμονιές, ευκολία για κατοικίδια ζώα, ιδιωτικότητα, αρχοντιά. Αν είχαν συντηρηθεί και είχαν αποκτήσει σύγχρονη υποδομή θα ήταν περιζήτητα. Από όλους.
Παρατηρώντας τα σπίτια που σώζονται στην Αγίου Νικολάου στέκομαι σε κάτι ακόμη. Στη σύνθεση της μορφής. Υψηλές εξώθυρες, αρμονία, οργάνωση μερών, χρωματική θέρμη, αποτύπωμα χειρωνακτικής εργασίας, η δόξα των εργαστηρίων της Αθήνας, των ξυλουργών, των ελαιοχρωματιστών, των πλακάδων, των οικοδόμων, των αγγειοπλαστών. Στο οικόπεδο που προσωρινά γεννήθηκε μετά την κατεδάφιση του σπιτιού στον αριθμό 26, παρατηρώ το χρώμα του τοίχου που έχει μείνει ξεκρέμαστος, προφανώς στο σαλόνι. Είναι ένα «κάδρο» ιδιαιτέρως διδακτικό και με αξία αισθητική επιπλέον. Βαθιά τερακότα, καστανές ανταύγειες, ένας ολόκληρος τοίχος μασίφ, γύψινη μπορντούρα με αρ νουβό σχέδιο, βάση με λαδομπογιά σε απομίμηση ξύλου. Ενας αστικός κόσμος σε υποχώρηση. Αντίστοιχη ατμόσφαιρα θα υπάρχει και στα σπίτια που στέκουν ακόμη όρθια.
Εκτός από δυο-τρία, όλα τα παλιά σπίτια της περιοχής είναι διπλομανταλωμένα. Τέτοιες πόρτες μπορεί να δει κανείς σε πόλεις-κοσμήματα της Ιταλίας, η μαστοριά τους δεν αποτιμάται, ούτε ξαναφτιάχνεται. Είναι στοιχεία μοναδικά και ανεπανάληπτα, κομμάτια μιας πολιτισμικής χλωρίδας. Η αυλαία που κλείνει στον αιωνόβιο βίο τους μας αφήνει τα σκόρπια δείγματα, απομεινάρια ενός τρόπου να βιώνεται η πόλη. Αξίζει ένας περίπατος έως την Αγίου Νικολάου.