Αυτό που συμβαίνει στις αθηναϊκές συνοικίες τα τελευταία, λίγα, χρόνια δείχνει μια κατεύθυνση που ανησυχεί όσους μελετούν και παρακολουθούν την ιστορία της πόλης. Πολλά σπίτια, κυρίως του Μεσοπολέμου, κατεδαφίζονται, το ένα μετά το άλλο, με ρυθμούς εντατικούς, καθώς η δυνατότητα μεγάλης κάλυψης των οικοπέδων και το επιτρεπόμενο ύψος των νέων οικοδομών (συχνά οκτώ ορόφων) δείχνει ότι ο αγώνας είναι άνισος. Δρόμοι που έως πρόσφατα διατηρούσαν μικρά ατμοσφαιρικά σύνολα διεμβολίζονται από κατεδαφίσεις παλαιών εγκαταλελειμμένων οικιών με αποτέλεσμα να καταστρέφονται ορισμένα από τα ελάχιστα διασωζόμενα μέτωπα σε ιστορικές γειτονιές της Αθήνας.
Η τάση αυτή, που εξελίσσεται σε γενικευμένο φαινόμενο, έχει καταγραφεί ως απειλητική για την ταυτότητα της πόλης. Τίθεται επίσης και ένα θέμα ποιότητας ζωής τις επόμενες δεκαετίες όταν η πύκνωση της οικοδόμησης (με την παράλληλη γήρανση των νεόδμητων σήμερα πολυκατοικιών) θα επιφέρει ένα αδιέξοδο. Γνώστες του θέματος μιλούν και για το όριο των 100 ετών, που θέτει και ένα φίλτρο προστασίας για τα παλιά σπίτια, καθώς είναι πιο δύσκολο να εκδοθεί άδεια κατεδάφισης για ένα κτίριο του 1922 (101 ετών) παρά για ένα κτίριο του 1924 (99 ετών). Αυτό το όριο προκαλεί και έναν αγώνα ταχύτητας απέναντι στις όποιες θεσμικές και νομικές δυσκολίες.Πρόσφατη κατεδάφιση εκλεκτικιστικής οικίας στην οδό Αγίου Νικολάου στο Κουκάκι (και διαφημιζόμενη ανέγερση επταώροφης πολυκατοικίας) διέρρηξε ένα σπάνιο μέτωπο αρχιτεκτονικής αρμονίας. Αυτό συμβαίνει λίγο-πολύ παντού. Δεν υπάρχουν κίνητρα για τους ιδιοκτήτες των παλαιών σπιτιών. Ενισχύεται με κάθε τρόπο η κερδοσκοπία της γης και μάλιστα σε γειτονιές που έχουν προσεγγίσει επίπεδα κορεσμού.
Την τριετία 2020-2023 εκδόθηκαν 380 άδειες κατεδάφισης, σύμφωνα με την ΕΛΛΕΤ, που αφορούν κυρίως μονώροφα, διώροφα και τριώροφα κτίρια του Μεσοπολέμου.
Η μη κερδοσκοπική εταιρεία Monumenta, με τη συστηματική καταγραφή του αστικού αποθέματος της Αθήνας, έχει προ πολλού κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα μεσοπολεμικά κτίρια, που αποτελούν ταυτότητα της ιστορίας της Αθήνας και θαυμάσια δείγματα όψιμου κλασικισμού, εκλεκτικισμού, μεταβατικών αισθητικών ρευμάτων και πρώιμου μοντερνισμού. Αυτό το κεφάλαιο της αστικής ιστορίας δεν έχει εκτιμηθεί από τα αρμόδια όργανα της πολιτείας.
Απειλούμενα κτίρια
Πρόσφατα, επίσης, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) εξέδωσε ανακοίνωση για το θέμα των κατεδαφίσεων με αφορμή τα εμφανιζόμενα ως απειλούμενα μεσοπολεμικά κτίρια στη μικρή οδό Καλλινίκου 1 και 3, πλησίον της πλατείας Κολιάτσου στον άξονα της Πατησίων. Πρόκειται για σπίτια ιδιαιτέρου κάλλους. Το κυριότερο είναι ότι βρίσκονται σε μια γειτονιά που διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ιστορικό βάθος και αισθητική ταυτότητα κυρίως από την περίοδο 1915-1939. Η Καλλινίκου καθώς οδηγεί στην εξίσου σημαντική, από πλευράς αρχιτεκτονικής πυκνότητας, οδό Πάτμου είναι ένα ευαίσθητο οικοσύστημα που χρήζει προσοχής. Υπάρχει ευθύνη.
Η ΕΛΛΕΤ επισημαίνει πως και τα δύο σπίτια της οδού Καλλινίκου κινδυνεύουν με κατεδάφιση «εάν το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής (ΚΕΣΑ) δεν γνωμοδοτήσει οριστικά υπέρ της διατήρησής τους και δεν εκδοθεί άμεσα το σχετικό ΦΕΚ». Η ΕΛΛΕΤ δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία: «Την τριετία 2020-2023 εκδόθηκαν 380 άδειες κατεδάφισης που αφορούν κυρίως μονώροφα, διώροφα και τριώροφα κτίρια του Μεσοπολέμου. (…) Ορισμένα από τα κτίρια που κρίθηκαν κατεδαφιστέα, εκτός της ιστορικής σημασίας τους έχουν και ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και συμμετέχουν στη συγκρότηση ενός ιστορικού αστικού τοπίου». Ο ισχύων Νέος Οικοδομικός Κανονισμός επιτρέπει την αντικατάσταση των μικρών σπιτιών από οικοδομές –ανάλογα την περιοχή– που έχουν 7-10 ορόφους. Πλήρης είναι η απουσία της συζήτησης για το μέλλον της ποιότητας ζωής στις συνοικίες της Αθήνας. Το θέμα δεν είναι μόνο ιστορικό, αρχιτεκτονικό ή αισθητικό. Είναι και πρακτικό. Σε 10-20 χρόνια, οι δρόμοι αυτοί θα είναι αβίωτοι. Ιδίως σε περίοδο κλιματικής κρίσης.
Η ΕΛΛΕΤ ζητεί από το ΚΕΣΑ να γνωμοδοτήσει υπέρ της διατήρησης των κτιρίων της Καλλινίκου και να επανεξετάσει τις αρνητικές προς διατήρηση γνωμοδοτήσεις αντίστοιχων αξιόλογων κτιρίων. Από το ΥΠΕΝ ζητεί άμεση αναθεώρηση του ΝΟΚ προς το ηπιότερο και κατάργηση του καταστροφικού για το περιβάλλον άρθρου 10 που οδηγεί στην αύξηση των υψών στις οικοδομές. Από τον Δήμο Αθηναίων ζητείται παρέμβαση για τις χρήσεις γης, τους συντελεστές δόμησης και τα εγκαταλελειμμένα ιστορικά κτίρια της πρωτεύουσας.