Περνώ συχνά έξω από το νεοκλασικό σπίτι της οδού Αλεξάνδρου Σούτσου 4. Είναι ένα διώροφο αρχοντόσπιτο του 1900. Το αθηναϊκό γύρισμα του αιώνα, με έναν αέρα fin de siècle, αλλά και με μια συγκρότηση μιας στιβαρής αισθητικής αρμονίας. Κλειστό χρόνια τώρα, από τον σεισμό του 1999, ένα σπίτι που αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά. Το θυμάμαι στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν ανάμεσα στο 1985 και στο 1999 ήταν η στέγη του «Πανοράματος», αυτής της πνευματικής εστίας που συνεχίζει ακόμη, ως δημιούργημα της Μαριάννας Κορομηλά και των άξιων συνοδοιπόρων της.
Αυτό το σπίτι, έτσι κλειστό και έρημο που στέκει τόσα χρόνια, προκαλεί σκέψεις ιδίως σε όσους το θυμούνται τόσο ζωντανό με τη σπιρτάδα των ανθρώπων που διψούσαν για γνώση και μοίρασμα εμπειριών, όταν ακόμη ήταν εκεί το «Πανόραμα». Και τι δεν είχε φτιαχτεί μέσα σε αυτό το αρχοντικό, τόσες ιδέες και τόσος ενθουσιασμός. Μου έρχεται καμιά φορά εκείνη η ανταύγεια μιας ορισμένης θερμοκρασίας, εκείνης που μόνο όσοι μοιράζονται κοινά ενδιαφέροντα μπορούν να προκαλέσουν.
Περνάω έξω από το βουβό σπίτι και φέρνω στον νου εκείνη την τόσο μασίφ και τόσο καλλιτεχνική ξύλινη σκάλα του. Μπορεί να είναι και παιχνίδι της μνήμης… Εστω. Αλλά η όψη του σπιτιού, ακόμη και με καρφωμένη την πόρτα και σφραγισμένα τα παράθυρα του ισογείου, δείχνει την ώριμη αστική αισθητική μιας τάξης που είχε αποκτήσει αυτοπεποίθηση.
Εκεί γύρω, Σούτσου, Αμερικής, Σόλωνος, Πινδάρου, Ακαδημίας, Κανάρη, και πιο πίσω στην Ομήρου, στη Σίνα και στη Μασσαλίας, ήταν ένας πυρήνας αστικής ζωής με κατοικίες και καταστήματα της γειτονιάς. Αν πάρει κανείς την Αλεξάνδρου Σούτσου από την Αμερικής προς την Πινδάρου, θα δει πολλές πολυκατοικίες από τον βαθύ εικοστό αιώνα, ορισμένες της δεκαετίας του 1930 και αρκετές των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Κάποιες είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρικές, έχουν εισόδους που συμπυκνώνουν όσα νιώθουμε για την Αθήνα, έχουν εκείνη τη μυρωδιά της μνήμης, αδιόρατη αλλά με σώμα συγκίνησης.
Το «Πανόραμα» της Αλεξάνδρου Σούτσου είχε στεγαστεί σε ένα από τα ελάχιστα νεοκλασικά αρχοντικά που είχαν διασωθεί. Πιο κάτω, γωνία με την Πινδάρου υπάρχουν σήμερα δύο καλές πολυκατοικίες από τα τέλη του ’50. Εκεί υπήρχαν μεγάλα αρχοντικά νεοκλασικά σπίτια. Στο ένα σπίτι, της μιας γωνίας, έμεναν ο Αγγελος και η Λητώ Κατακουζηνού (πριν μετακομίσουν στην Αμαλίας 4, εκεί όπου είναι η Οικία Κατακουζηνού). Και στο άλλο νεοκλασικό σπίτι της άλλης γωνίας (προς Ακαδημίας) ήταν το σπίτι της οικογένειας του Αττίκ (η φωτογραφία υπάρχει στο εξαιρετικό βιβλίο της Δανάης Στρατηγοπούλου για τον Αττίκ, εκδόσεις Εστία).
Αυτός ο απόηχος λειτουργεί ακόμη. Αλλωστε η Πινδάρου σε εκείνο το σημείο διασώζει μια βεντάλια αισθητικών σχολών από τη Σόλωνος έως την Ακαδημίας. Εκεί ήταν και ο «Γεροφοίνικας», οι κορνίζες του Ασημάκη, πιο κάτω το αρχοντικό Δεληγιώργη του Τσίλλερ. Ενας κόσμος πυκνός, με ατμούς. Χρειάζεται προσπάθεια για την αποκωδικοποίηση αυτού του σύμπαντος, είναι άλλοτε κρυμμένο στη στρωματογραφία της Ιστορίας και άλλοτε εμφανίζεται απρόσμενα και ξαφνιάζει.
Αλλά η ιδέα της Αθήνας είναι πάντα εκεί. Το παλιό σπίτι της Αλεξάνδρου Σούτσου εκπροσωπεί την κορύφωση της αστικής κοινωνίας μετά την περίοδο Τρικούπη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Είναι ένα σπίτι που αντανακλά ήρεμες και στοχαστικές εκδοχές της ισχύος, έχει ενσωματωμένη την επιθυμία επιβολής, παραμένει χαμηλόφωνο αλλά απολύτως εύγλωττο ως προς τα μηνύματα που εκπέμπει. Το παρατηρώ και βλέπω την οργανωμένη αρμονία του. Είναι η ηρεμία και η γαλήνη του αθηναϊκού κλασικισμού. Μέσα στο ραγισμένο σπίτι επιζεί ένας κόσμος.
