ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΡΗΤΙΩΤΗΣ
Ο χειραγωγός
εκδ. Μελάνι, σελ. 428
Σε μια πολιτεία διαφορετική από τη δική μας υπάρχει η Αυταρχία, ένα απολυταρχικό καθεστώς με ηγέτη τον Αγό (ταγός, αλλά και άγος). Εκεί πέρα, ο πρύτανης ενός πανεπιστημίου, τυχαίνει, παραδόξως για τα καθ’ ημάς, να είναι χειραγωγός. Ο τελευταίος επωμίζεται την αφήγηση στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Σταύρου Κρητιώτη. Μη γνωρίζοντας ποιο νόημα να αποδώσει στο «εγώ», αναδιφά εγχειρίδια ψυχολογίας, απ’ όπου αλιεύει τη λέξη «κοινωνιοπαθής». Αναγνωρίζει πως τον οιστρηλατεί ένας άμετρος ναρκισσισμός, πως έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, ενώ δεν έχει συνείδηση, έχει εμμονή με την εξουσία, τον διακατέχουν η αίσθηση της ανωτερότητας και η φαντασίωση της απεριόριστης ισχύος, κατατρύχεται από φιλοδοξίες μεγαλείου και μολονότι δεν έχει «εγώ», είναι εγωκεντρικός. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος αναζητά έναν συγγραφέα που θα γράψει την αυτοβιογραφία του.
Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που ένα παιχνιδιάρικο λογοτεχνικό φάντασμα με το ψευδώνυμο Σταύρος Κρητιώτης μάς διαπαιδαγώγησε στο είδος του κέντρωνα, μια συρραφή ετερόκλητων κειμένων, ερανισμένων από δάνεια βιβλία, που απηχούν μια πλασματική ενότητα. Και τώρα και με έναν κέντρωνα καταπιάνεται ο Κρητιώτης, προσφέροντας στον χειραγωγό του πολυειδή νήματα για να συνυφάνει τον ιστό της ιστορίας του. «Ξεχωρίζω […] στα βιβλία που πέφτουν στα χέρια μου τις φράσεις εκείνες που μου μιλούν και που στέκονται μπροστά μου σαν καθρέφτες· ανακαλύπτω εκεί το πραγματικό μου πρόσωπο».
Φαντασιώνεται τον εαυτό του σαν μια διαρκώς ευμετάβλητη μορφή, φτιαγμένη από τις λέξεις των άλλων. «Δεν είμαι παρά μια ρευστή προσωπίδα, μια ευμετάβλητη άδεια μάσκα, που παίρνει το σχήμα που θέλω να βλέπουν οι άλλοι». Τονίζει στον αφανή γραφιά πως το βιβλίο του θα είναι ένα συμπίλημα, ένα σύνθεμα μυθευμάτων, διαστρεβλώσεων και αντιγραφών. Τον προειδοποιεί πως η μυθολογημένη ζωή του οφείλει να διαστέλλεται σαν μωσαϊκό και να συστρέφεται σαν παλίμψηστο, όντας σύμφυρμα ετερογενών μυθοπλαστικών αφηγήσεων, που θα πλαστογραφούν και την ίδια στιγμή θα αναδεικνύουν το αδιερεύνητο «εγώ». Θέλει ο αναγνώστης να νιώσει αιχμάλωτος της ιστορίας, πιασμένος στον ιστό της, παραπλανημένος από τη φενάκη της αράχνης, τον ιστό του ψεύδους. Η αυτομυθοπλασία θα εξαίρει το ύπατο επίτευγμα του χειραγωγού, να καταστεί καθεστώς και απόλυτη αυθεντία.
Διά του ασύστολου στόματος του αφηγητή, ο Κρητιώτης διεκτραγωδεί απολαυστικά την ενδοπανεπιστημιακή κακοδαιμονία. Αναμφίβολα σπαρταριστά τα κομμάτια αυτά, αλλά κάπως εξόφθαλμα. Γενικότερα, όλη η σύνθεση της αφήγησης δείχνει άψυχη, αφού εκείνο που προέχει είναι η έννοια της κατασκευής. Επειδή, όμως, γνωρίζουμε εξαρχής τα στάδια και τα υλικά του κατασκευαστικού σχεδίου, το τελικό κατασκεύασμα δεν εντυπωσιάζει ιδιαίτερα.
Ο χειραγωγός, νομίζοντας πως με πνευματώδεις τεχνικές, περίτεχνες εξαπατήσεις, δόλιες αποκολλήσεις και επικολλήσεις, θα διασκέδαζε την κοινοτοπία της έγγραφης ζωής του, αναθέτει στον αφανή συγγραφέα να αντιγράψει την αντιγραφική μέθοδο του Κρητιώτη. Οι διαγώνιες διαγραμμίσεις στις σελίδες θα μπορούσαν να υποδηλώνουν διαγραφές, αποκυήματα λογοκλοπής, θα μπορούσαν όμως και να είναι τα ιστία ενός αόρατου ιστού. Περισσότερο, βέβαια, συμβαδίζουν με την αντίληψη της λογοτεχνίας ως επιτηδευμένου, εξεζητημένου παιγνίου. Εδώ θα αντιγράψω τον Κρητιώτη: «Αν κάποιος κάνει τον έξυπνο δεν γράφει καλή λογοτεχνία».