Η παραγωγός του βραβευμένου Ρουμάνου σκηνοθέτη Ράντου Ζούντε σήκωσε το κινητό της για να απαθανατίσει την ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα και να στείλει τη φωτογραφία στον «Ράντου, για να χαρεί». Δεν πίστευε στα μάτια της. Κυριακή μεσημέρι με τον Θερμαϊκό Κόλπο απαστράπτοντα κάτω από έναν λαμπερό ήλιο, ένα νεανικό κυρίως κοινό συνωστιζόταν στο «Ολύμπιον», γεμίζοντας και τα θεωρεία, για να παρακολουθήσει μια τρίωρη, σχεδόν, ταινία. Μια ιδιότυπη στη φόρμα της, ευφάνταστη, διεισδυτική σάτιρα για τη ρουμανική κοινωνία με τίτλο «Μην περιμένετε πολλά από το τέλος του κόσμου».
Από την περασμένη Πέμπτη, που άρχισε το 64ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, τα εισιτήρια για τις περισσότερες προβολές είναι ήδη εξαντλημένα. Οι ταινίες διαδέχονται η μία την άλλη· σύγχρονες εκδοχές ζωής, όπως στην ευαίσθητη, καθόλου μεγαλόστομη, ανίχνευση του ερωτισμού ανάμεσα σε έναν γκέι που παραπαίει στον έρωτά του για μια γυναίκα και στον σύντροφό του, τα «Περάσματα» του Αϊρα Σακς, συνυπάρχουν με χαρακτηρισμένα αριστουργήματα όπως το «Πνεύμα του μελισσιού» του Ισπανού Βίκτορ Ερίθε (1973). Ηταν και η αγαπημένη ταινία του Μισέλ Δημόπουλου, γι’ αυτό και προβλήθηκε τη βραδιά του αφιερώματος στη μνήμη του. Στην καινούργια δημιουργία του 83χρονου πλέον Ερίθε, όμως, «Κλείσε τα μάτια σου», εγγράφονται οι ρυτίδες του διαστήματος που έχουν μεσολαβήσει από τη 15ετή απουσία του.
Από τις ξεχωριστές στιγμές των ημερών ήταν η παρουσία δύο σημαντικών προσωπικοτήτων της «τέχνης» της ιστορίας και του κινηματογράφου, που έχουν στενή σχέση με την Ελλάδα: του Βρετανού ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και διευθυντή της Πρωτοβουλίας για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) και του Αμερικανού σκηνοθέτη Αλεξάντερ Πέιν. Ο Μαζάουερ αναφέρθηκε διεξοδικά στην ταινία του Τάκη Κανελλόπουλου «Ουρανός» (1962) –το έργο του τιμάται και επανεκτιμάται από το Φεστιβάλ– που αναφέρεται στο Αλβανικό Επος 40-41, αποτυπώνοντας το ακατανόητο του πολέμου με κινηματογραφική γραφή που αιφνιδιάζει για την εποχή της. Η συζήτηση με τη συμμετοχή του κριτικού κινηματογράφου (flix.gr) Μανώλη Κρανάκη, την οποία συντόνισε ο συνεργάτης του διεθνούς προγράμματος του Φεστιβάλ και συγγραφέας Γιάννης Παλαβός, ήταν ζωντανή, διαφωτιστική, ελκυστική, μια διευρυμένη ματιά πάνω στην ταινία και στην Ιστορία.
Ο Μαρκ Μαζάουερ, απαντώντας σε ερώτηση για τη σημερινή εποχή, σχολίασε: «Ο πόλεμος δεν είναι πάντα και παντού το ίδιο. Υπάρχουν διάφορα είδη πολέμου. Ο πόλεμος που εκτυλίσσεται τώρα στη Γάζα είναι διαφορετικός από τον πόλεμο που εκτυλίσσεται στην Ουκρανία και ο πόλεμος που απεικονίζει ο Κανελλόπουλος είναι ένα συγκεκριμένο είδος πολέμου, με το οποίο δεν υπάρχουν άμεσες αναλογίες. Αυτό που μου προκαλεί εντύπωση είναι πως τον Οκτώβρη του ’40, όταν η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο, ήταν μια σχετικά σταθερή κοινωνία με ένα σχετικά, για την εποχή, λειτουργικό κράτος, το οποίο μπορούσε να κινητοποιήσει (τον στρατό) σε ικανοποιητικό επίπεδο. Μέχρι τον Απρίλιο του ’41 το κράτος είχε καταρρεύσει. Οταν μπαίνεις σε έναν πόλεμο δεν γνωρίζεις ποτέ τι θα συμβεί και τι συνέπειες θα ακολουθήσουν και νομίζω πως αυτό ισχύει και για τη Γάζα τη δεδομένη στιγμή. Φαίνεται πως δεν υπάρχει ιδιαίτερη σκέψη για το τι θα ακολουθήσει, αλλά είναι σχεδόν σίγουρο πως θα ισχύσει ο νόμος της ακούσιας συνέπειας».
Από την Πέμπτη που ξεκίνησε η διεθνής κινηματογραφική διοργάνωση της Θεσσαλονίκης, τα εισιτήρια έχουν σχεδόν εξα- ντληθεί για πολλές από τις προβολές.
Ο κ. Μαζάουερ στάθηκε στον τρόπο με τον οποίο η ταινία του Κανελλόπουλου «παρουσιάζει την πορεία της συλλογικής εμπειρίας του πολέμου, το χτίσιμο μιας “νέας κοινωνικής αλληλεγγύης” που συνδέει τους καθημερινούς ανθρώπους, όταν απουσιάζουν οι επίσημες δομές και οι θεσμοί».
Ακολούθησαν ερωτήσεις και σχόλια από το κοινό. Ανάμεσά του η πολιτικός Ζωή Κωνσταντοπούλου, ο καθηγητής Πολιτικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Δημήτρης Σωτηρόπουλος, αλλά και ένας από τους πρωταγωνιστές του «Ουρανού», ο Γιώργος Φουρνιάδης, μεγάλος πια σε ηλικία, μοιράστηκε εμπειρίες και σκέψεις, εμφανώς συγκινημένος και ταραγμένος.
Δεν είναι όμως μόνο ο Μαρκ Μαζάουερ που καταλαβαίνει πλήρως τα ελληνικά –αν και η συζήτηση έγινε στα αγγλικά– αλλά και ο Αλεξάντερ Πέιν που έχει ενισχύσει τις ελληνικές ρίζες του με την κόρη την οποία έχει αποκτήσει με την Ελληνίδα σύζυγό του. Η 6χρονη μικρή, που ζει στην Ελλάδα με τη μητέρα της, ήταν παρούσα και στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο μπαμπάς της, έτοιμη να υποβάλει ερώτηση! Ο βραβευμένος με Οσκαρ Αλεξάντερ Πέιν είναι στενά συνδεδεμένος με το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Φρόντισε να το υπενθυμίσει στο κατάμεστο «Ολύμπιον», προχθές το βράδυ, προλογίζοντας τη νέα του ταινία «Τα παιδιά του χειμώνα» («The holdovers», θα προβληθεί στις αίθουσες Ιανουάριο του 2024). Καλωσόρισε τους θεατές στα ελληνικά και ευχαρίστησε «από την καρδιά του το Φεστιβάλ που βοήθησε την καριέρα του να ξεκινήσει, το 1996 με την ταινία του “Πολίτης Ρουθ”». Εκτοτε επέστρεψε αρκετές φορές όχι μόνο ως σκηνοθέτης αλλά και ως μέλος της κριτικής επιτροπής. «Το 1996», θύμισε με ζέση, «πολλοί άνθρωποι ήταν εδώ, συνάντησα τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, τον υπέροχο Ιρανό σκηνοθέτη Μοχσέν Μαχμαλμπάφ και πήγα για φαγητό με την Ιζαμπέλ Ιπέρ».
