CALDER WALTON
Spies: The Epic Intelligence War between East and West
εκδ. Abacus Books, 2023, σελ. 635
Οι μυστικές υπηρεσίες Ανατολής και Δύσης επιδίδονται σε έναν σκιώδη πόλεμο, που ξεκίνησε πριν από 100 χρόνια, κορυφώθηκε στη μεταπολεμική περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και συνεχίζεται αμείωτος και μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, με την Κίνα να έχει προστεθεί στους πρωταγωνιστές του στον 21ο αιώνα.
Αυτόν τον εκατονταετή «επικό» πόλεμο εξιστορεί στους «Κατασκόπους» ο Κάλντερ Γουόλτον, ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς των μυστικών υπηρεσιών, που έχει συνεισφέρει στη συγγραφή της επίσημης ιστορίας της βρετανικής υπηρεσίας εσωτερικής ασφαλείας ΜΙ5, υποδιευθυντής σήμερα του προγράμματος εφαρμοσμένης Ιστορίας στο Χάρβαρντ. Το βιβλίο του, προϊόν έρευνας σε απόρρητα βρετανικά, αμερικανικά και ρωσικά αρχεία, που αποχαρακτηρίστηκαν μέχρι το 2022 και συνεντεύξεις με αξιωματούχους των υπηρεσιών πληροφοριών, μας μεταφέρει στα ενδότερα του κόσμου των κατασκόπων, με μια αφήγηση που παραπέμπει σε μυθιστορήματα των Τζον λε Καρέ και Ιαν Φλέμινγκ. Και μπορεί μεν ο ρόλος τους να μην ήταν πάντα αποφασιστικής σημασίας στις διεθνείς σχέσεις, αλλά μερικές φορές οι μυστικές υπηρεσίες έκαναν τη διαφορά, όπως στην πυραυλική κρίση της Κούβας το 1962.
Ο συγγραφέας περιγράφει την εξέλιξη των υπηρεσιών πληροφοριών, κυρίως των αμερικανικών CIA και NSA, των σοβιετικών-ρωσικών KGB, GRU, FSB και SVR και των βρετανικών MI5 και MI6, τις πράξεις γενναιότητας και προδοσίας, τις μεθόδους στρατολόγησης «ιδεολόγων και μισθοφόρων», από τους οποίους άλλοι κατέληξαν στη φυλακή ή εκτελέστηκαν κι άλλοι αυτομόλησαν. Αναλύει τη στροφή στα τεχνικά μέσα συλλογής πληροφοριών με την υποκλοπή σημάτων, τις συγκεκαλυμμένες επιχειρήσεις εξαπάτησης, σαμποτάζ και παραπληροφόρησης, την εκλογική ανάμειξη στην ψηφιακή εποχή, τις κυβερνοεπιθέσεις, τα «ενεργά μέτρα» της Σοβιετικής Ενωσης για την επιρροή στον Τρίτο Κόσμο και τις δολοπλοκίες της CIA για την εξόντωση ανεπιθύμητων ηγετών στη Λατινική Αμερική και την Αφρική.
Οι «επιχειρήσεις» άρχισαν την εποχή του Μεσοπολέμου και δεν σταμάτησαν ποτέ.
Αξιολογείται επίσης το ισοζύγιο επιτυχιών – αποτυχιών σε διαφορετικές εποχές και ηπείρους, από την Επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917 μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, από το Δόγμα Τρούμαν για την ανάσχεση της κομμουνιστικής επιρροής το 1947 μέχρι τις ενέργειες του Πεκίνου να υποκλέψει δυτική τεχνολογία και βιομηχανικά μυστικά στον 21ο αιώνα. Στην Αμερική μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν λειτουργούσε αυτοτελής υπηρεσία κατασκοπείας και ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Στίμσον διαβεβαίωνε το 1929 ότι «οι τζέντλεμεν δεν διαβάζουν ο ένας την αλληλογραφία του άλλου», ενώ στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Βρετανία απαγόρευε την κατασκοπεία εναντίον συμμάχων.
Ο Στάλιν, όμως, χάρη στους κατασκόπους του γνώριζε πολλά για τη στρατηγική των συμμάχων στις διασκέψεις της Τεχεράνης, της Γιάλτας και του Πότσνταμ, τη λειτουργία της βρετανικής υπηρεσίας αποκρυπτογράφησης στο Μπλέτσλι Παρκ και τα σχέδια της αμερικανικής ατομικής βόμβας.
Οι «Πέντε του Κέμπριτζ»
Μεταξύ 1934-37 η Μόσχα στρατολόγησε 17 πράκτορες από φημισμένα βρετανικά πανεπιστήμια, όπως τους «Πέντε του Κέμπριτζ», που αποτέλεσαν την αποτελεσματικότερη ομάδα ξένων πρακτόρων της Σοβιετικής Ενωσης. «Στην αυγή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες διέθεταν περισσότερους αποφοίτους βρετανικών πανεπιστημίων από όσους εργάζονταν στις βρετανικές».
Η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ το 1941 και οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Αλ Κάιντα στις 11.9.2001 θεωρούνται μοιραίες αποτυχίες συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών στην Αμερική. Στην κουβανική πυραυλική κρίση του 1962, η CIA με τις πληροφορίες που συνέλεξε από ηλεκτρονικές υποκλοπές και κατασκοπευτικές πτήσεις βοήθησε τον πρόεδρο Κένεντι να λάβει τις σωστές αποφάσεις για την αποφυγή πυρηνικού πολέμου.
Οι αμερικανικές υπηρεσίες δεν προέβλεψαν μεν την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη και τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991, αλλά πιστώνονται με την παροχή έγκυρης ενημέρωσης στον πρόεδρο Μπους, που συνέβαλε στην υιοθέτηση συνετής μεταψυχροπολεμικής πολιτικής.
Εντυπωσιακή αποδείχθηκε επίσης η δημοσιοποίηση από τη CIA των πληροφοριών της για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ως μεγαλύτερη επιτυχία της, πάντως, θεωρούνται οι μυστικές αντισοβιετικές επιχειρήσεις που οργάνωσε στο Αφγανιστάν, κόστους δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αντίθετα, στην περίπτωση της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ, η πολιτικοποίηση των πληροφοριών προκάλεσε ολέθριες συνέπειες. Στις δεκαετίες 1980-90 σημαντική επιτυχία της Μόσχας θεωρείται η στρατολόγηση δύο Αμερικανών «μισθοφόρων» μέσα στα αρχηγεία της CIA και του FBI.
Για τον Πούτιν η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα και από τότε έχει κυριευθεί από την έμμονη ιδέα της περικύκλωσης και υπονόμευσης της Ρωσίας από τη Δύση. Ο Γουόλτον υποστηρίζει ότι ο Πούτιν περιβάλλεται από κόλακες στις διεφθαρμένες υπηρεσίες ασφαλείας, που του επιβεβαιώνουν αυτά που θέλει να ακούσει, όπως φάνηκε με τον καταστροφικό πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο συγγραφέας προειδοποιεί ότι βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, με επίκεντρο τη σινοαμερικανική στρατηγική αντιπαλότητα. Το FBI ανοίγει μια νέα έρευνα ύποπτης κινεζικής δραστηριότητας κάθε 10 ώρες, καθώς εντείνονται οι προσπάθειες του Πεκίνου να αποκτήσει προβάδισμα σε προηγμένες τεχνολογίες.
Στον σημερινό κυβερνοχώρο η κατασκοπεία γίνεται ευκολότερη, γρηγορότερη και φθηνότερη και ο πόλεμος των μυστικών υπηρεσιών στον 21ο αιώνα θα αφορά πρωτίστως την απόκτηση και αξιοποίηση των δεδομένων, καταλήγει.
Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στις ελληνικές πρεσβείες της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου ως προϊστάμενος των Γραφείων Τύπου και Επικοινωνίας.