Η Θεώνη Ξάνθη αγαπάει το Κολωνάκι. Το ξέρει, το ζει, το χαίρεται, το αγαπάει. Το αρχιτεκτονικό της γραφείο (Theoni Xanthi – XZA Architects) βρίσκεται στον περιφερειακό του Λυκαβηττού. Ολα αυτά έπαιξαν τον ρόλο τους στο να συμμετάσχει στον διαγωνισμό για την πλατεία Κολωνακίου στο πλαίσιο των επτά αντίστοιχων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών για την ανάπλαση ισάριθμων κοινόχρηστων χώρων μελλοντικών σταθμών τής υπό κατασκευήν γραμμής 4 του μετρό. Μια απόφαση που επιδοκιμάστηκε με το πρώτο βραβείο, τιμή που έδωσε μεγάλη χαρά και ικανοποίηση τόσο στην ίδια όσο και στους συνεργάτες της που δούλεψαν εντατικά για τη μελέτη.
Και όλοι ξέρουμε ότι η πλατεία Κολωνακίου δεν είναι μια οποιαδήποτε πλατεία. Για την αρχιτεκτονική κοινότητα για έναν λόγο παραπάνω: η τελευταία πρόταση που υλοποιήθηκε ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων βγήκε από τα χέρια του Δημήτρη και της αείμνηστης Σουζάνας Αντωνακάκη, δύο αρχιτεκτόνων που το έργο τους χαίρει μεγάλου σεβασμού από τους συναδέλφους τους. Η μεταχείριση της τελευταίας εκδοχής της πλατείας από την «Αττικό Μετρό», δηλαδή η «μέσα σε ένα βράδυ» καταστροφή της χωρίς καμία προηγούμενη ενημέρωση τουλάχιστον του γραφείου που την είχε σχεδιάσει, ήταν μια ακόμη στενάχωρη, ανεπιθύμητη υπενθύμιση για τη θέση που επιφυλάσσει συνήθως η πολιτεία στην ελληνική αρχιτεκτονική. Κάτι ξέρει η ίδια η Θεώνη Ξάνθη από τη διαχείριση ενός δημόσιου έργου που φέρει τη δική της υπογραφή, της Αφετηρίας του Μαραθωνίου Δρόμου.
Δύο είναι οι βασικές αρχιτεκτονικές χειρονομίες της μελέτης: το διάζωμα (ή «στεφάνι» ή μπελβεντέρε) και η ίδια η πλατεία.
Η σκιά των Αντωνακάκηδων και η χλιαρή υποδοχή της πλατείας τους από ένα τμήμα του κοινωνικού σώματος δεν «τρόμαξαν» την αχαϊκής καταγωγής αρχιτέκτονα. Αλήθεια, ποιο ήταν το βασικό ζητούμενο της πρότασής της; «Ξεκινήσαμε από το έδαφος. Η εγγραφή του φυσικού τοπίου του λόφου του Λυκαβηττού στο σώμα της πλατείας δημιουργεί τη μεγάλη υψομετρία στα διαγώνια άκρα της και αποτελεί πιθανό εμπόδιο για τις απρόσκοπτες προσπελάσεις. Κινδυνεύει, έτσι, ο σχεδιασμός να μεταλλαχθεί σε μια διαμόρφωση τοπίου, που θα στερούσε από την πλατεία το γνώρισμα της αθηναϊκής αστικής πλατείας η οποία λειτουργεί ως ένα ενιαίο επίπεδο αναφοράς και παραδοσιακά υποδέχεται την αστικότητα του δημόσιου βίου».
Κι επειδή η Θεώνη Ξάνθη αγαπάει τις πόλεις και τις πλατείες, ήθελε να δει από πρώτο χέρι τι σημαίνει να σχεδιάζεις μια τόσο εμβληματική αστική πλατεία εν έτει 2023. Δύο είναι οι βασικές αρχιτεκτονικές χειρονομίες της μελέτης: το διάζωμα (ή «στεφάνι» ή μπελβεντέρε) και η ίδια η πλατεία, πιο εσωτερική, πιο αυτόνομη, ένα επίπεδο κάτω, ακολουθώντας την κλίση από τον Λυκαβηττό προς τη Βασιλίσσης Σοφίας και τον Αρδηττό. «Το διάζωμα διαγράφει μια πορεία ημικυκλική, με κορύφωση στο άκρο της Κουμπάρη, ένα σημείο εμβληματικής ενσυναίσθησης και θέασης της πόλης ανάμεσα στους λόφους», εξηγεί η Θεώνη Ξάνθη. Και συμπληρώνει: «Με τη σχηματοποίησή του σε πέταλο μετράει διαφορετικά ο χρόνος ανάπαυλας και αναψυχής στην πλατεία, ένα “αντίδωρο” στους χώρους που κατέλαβε το μετρό και την αναστάτωση που προκάλεσε στο φυσικό περιβάλλον».
Ο κάτω χώρος, ελαφρώς́ επικλινής, αποτελεί το κέντρο της ηλιόλουστης περιοχής. Ενδιάμεσα δημιουργούνται συμπληρωματικά πάρκα-νησίδες που το περιβάλλουν και διαχέονται και στον κεντρικό χώρο, δημιουργώντας «λοφίσκους φύτευσης» και εξάπλωσης του φυτικού περιβάλλοντος, ενισχύοντας έτσι τη δυνατότητα ψηλής φύτευσης. Δημιουργούνται δευτερεύουσες πορείες εναλλακτικών προσεγγίσεων που οδηγούν σε μικρότερους χώρους ανάπαυλας και καθιστικών. Αντίστοιχα, το διάζωμα για την κάτω περιοχή λειτουργεί ως στοά. Ταυτόχρονα, προστατεύει τις κλίμακες, σημαίνοντας την είσοδο στο μετρό. Η στιβάδα σκιάς της ορίζει μια κυκλική περιμετρική πορεία στην πλατεία, επιτρέπει τους καθιστικούς χώρους στάσης και αναμονής και φιλοξενεί λειτουργίες, όπως ένα καφέ στη βόρεια πλευρά, τους χώρους υγιεινής της πλατείας, ένα περίπτερο δίπλα στην είσοδο του μετρό καθώς και ένα ανθοπωλείο. Ας ελπίσουμε το ελληνικό κράτος να αποδείξει τη συνέχειά του και να προχωρήσει στην υλοποίηση όλων των μελετών για τις αθηναϊκές πλατείες της γραμμής 4, όταν με το καλό (όχι νωρίτερα από το τέλος της δεκαετίας) οι εργασίες για τους νέους σταθμούς θα βαίνουν προς την ολοκλήρωσή τους.