Νέα σεζόν, πολλές παραστάσεις αλλά και νέες σκηνές. Τα θέατρα στην Αθήνα πληθαίνουν όσες κρίσεις κι αν πέρασαν. Πέρυσι στον θεατρικό χάρτη προστέθηκε το ολοκαίνουργιο Ark στην Κυψέλη, φέτος το «Εμπάσσυ» στο Κολωνάκι, ετοιμάζεται το «Πτι Παλαί» στο Παγκράτι, ενώ στη μουσικοθεατρική γειτονιά του Νέου Κόσμου άνοιξε πρόσφατα το σπίτι του καραγκιόζη και της κούκλας, η «Paraga».
Στην οδό Καλλιρρόης 89 ο καραγκιοζοπαίκτης Τάσος Κώνστας και η κουκλοπαίκτρια Αλεξία Αλεξίου μετέτρεψαν το ισόγειο και τον ημιώροφο των 250 τ.μ. που λειτουργούσε για ιαπωνικές πολεμικές τέχνες, σε θέατρο και κέντρο ανοιχτής συνδημιουργίας και ελεύθερης έκφρασης. Τα πρωινά οι παραστάσεις απευθύνονται σε μαθητές σχολείων και από το μεσημέρι σειρά έχουν τα αυτοτελή εργαστήρια, οι δράσεις, τα σεμινάρια, τα εκπαιδευτικά προγράμματα για όσους αγαπούν το θέατρο σκιών και το κουκλοθέατρο. Οι χαρούμενες φωνές καταλαγιάζουν το βράδυ, όμως από τις αρχές του νέου χρόνου εγκαινιάζεται νυχτερινός μπερντές για ενήλικο κοινό. Η βραδινή 80 θέσεων σκηνή του θεάτρου σκιών «Karagiozis and his friends» θα λειτουργεί στο ισόγειο, με ποτό και έναν καλεσμένο ανά δύο εβδομάδες, σάτιρα και σχόλια γύρω από την επικαιρότητα. Πρώτοι καλεσμένοι οι Θανάσης Παπαγεωργίου, Δημήτρης Πιατάς, Γιάννης Μποσταντζόγλου, Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, ο μουσικός περφόρμερ Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, ο πανεπιστημιακός Βασίλης Τσελφές και θα ακολουθήσουν εικαστικοί, τραγουδοποιοί, συγγραφείς κ.ά.
«Τι θα του έλεγες;»
«Οι βραδιές αυτές βασίζονται στη στιγμή και στον αυτοσχεδιασμό με το ίδιο ερώτημα στον καλεσμένο: “Αν θα συναντήσεις κάπου τον Καραγκιόζη τι θα ήθελες να συζητήσεις μαζί του;”. Ο καλεσμένος επιλέγει το θέμα της συζήτησης και το κοινό θα είναι σαν να παρακολουθεί δυο φίλους να τα λένε, με ένα ποτό το βράδυ. Και όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις, μιλούν, σχολιάζουν, παρατηρούν, συμφωνούν ή διαφωνούν για την καθημερινότητα», λέει στην «Κ» ο Τάσος Κώνστας. Αν θέλει να πάρει μέρος και κάποιος θεατής από το κοινό, είναι ευπρόσδεκτος. Η βραδιά θα κλείνει με μουσική από τους Paraga Band.
«Αν δεν έχεις δοκιμαστεί πολλά χρόνια στον μπερντέ δεν μπορείς να επιχειρήσεις κάτι ανάλογο. Απαιτεί ετοιμότητα, φαντασία, ευελιξία», λέει ο καραγκιοζοπαίχτης που πριν αφοσιωθεί επαγγελματικά στο θέατρο σκιών, σπούδασε δημοσιογραφία και θέατρο. Το κίνητρο έδωσε ο ανήσυχος και εμπνευσμένος δάσκαλος στο Δημοτικό. «Μας παρότρυνε όλους στην τάξη να φτιάξουμε φιγούρες του καραγκιόζη και να παίζουμε με αυτές, σχολιάζοντας όσα συνέβαιναν στο σχολείο. Ημουν οκτώ χρόνων και δραματοποιούσα το ημερολόγιο της τάξης που κράταγε ένας συμμαθητής μου, το οποίο το κάναμε φιγούρες και το παίζαμε. Εκείνος έγινε χρονογράφος, εγώ καραγκιοζοπαίκτης».
Ηταν όμως και μια παράσταση του Ευγένιου Σπαθάρη που ρίζωσε βαθιά μέσα του. «Τότε διαπίστωσα ότι πίσω απ’ αυτό που θεωρούσα παιχνίδι στο σχολείο, τώρα κρυβόταν ένας άνθρωπος. Γοητεύτηκα όπως κάθε παιδί. Χρόνια μετά είχα την ευτυχία να πορευτώ μαζί του και να συνυπάρξουμε. Η γνωριμία μου με τον Σπαθάρη ήταν μεγάλη προίκα». Και τα χρόνια σπουδών; «Συνδυάζω στον καραγκιόζη τη δημοσιογραφία και τις σπουδές υποκριτικής στο Ωδείο Αθηνών. Στη δραματική σχολή πήγα για να εμπλουτίσω τις θεατρικές μου γνώσεις εφόσον στην Ελλάδα δεν έχουμε ακαδημία τεχνών, ούτε καμία εξειδίκευση στο θέατρο σκιών. Είναι σαν προφορική παράδοση και πρέπει να μαθητεύσεις δίπλα σε κάποιον επαγγελματία».
Ηθοποιοί, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί, τραγουδοποιοί και εικαστικοί στον κόσμο του θεάτρου σκιών.
Από το 1999 ίδρυσαν τις «Φιγούρες και κούκλες» με την κουκλοπαίκτρια Αλεξία Αλεξίου στην Πλάκα όπου δραστηριοποιήθηκαν έως το 2018 και εν συνεχεία μέχρι το περασμένο καλοκαίρι στον Δήμο Π. Φαλήρου. Ο καινούργιος κύκλος στην «Paraga» πόσο ρίσκο έχει σε μια εποχή που παιδιά δεν μαγεύονται όπως ο ίδιος κάποτε από τους χάρτινους ήρωες, όσο από τους ηλεκτρονικούς στην οθόνη;
«Από πείσμα το επιχειρήσαμε. Πάντα δεν χωράγαμε εκεί που ήμασταν, τώρα βρέθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες να φτιάξουμε δικό μας θέατρο στο οποίο θα φιλοξενηθούν και άλλοι ομότεχνοί μας. Ανταγωνισμός υπάρχει και στον χώρο μας, ειδικά στην πρωινή σκηνή για τα παιδιά. Για να δει ενήλικας βραδινή παράσταση θεάτρου σκιών πρέπει να είναι γνώστης. Κάποιοι τολμούν Δευτερότριτα σε μικρές σκηνές αλλά δεν είναι κάτι μαζικό. Πίσω από τους καραγκιοζοπαίκτες δεν κρύβονται παραγωγοί, κανείς θεατρικός επιχειρηματίας δεν τους αναλαμβάνει γιατί δεν φέρνουν τα έσοδα που έχουν συνηθίσει. Ο καραγκιόζης είναι λαϊκό θέαμα, με φτηνό εισιτήριο για να τον πλησιάζει κάθε κοινό. Και διαχρονικά ένας πολύτεκνος που προσπαθεί να τα φέρει βόλτα».
Τι εκφράζει στην εποχή μας; Και πώς εξηγείται το ενδιαφέρον των τελευταίων χρόνων γι’ αυτόν, που αναζωπυρώθηκε με σύγχρονες ιστορίες, νέους δημιουργούς απόφοιτους πανεπιστημίων, εκθέσεις όπως η περυσινή στο Μουσείο Παιδικής Ηλικίας στο Ναύπλιο που επιμελήθηκε ο Γιάγκος Ανδρεάδης. Αλλά και επιστημονικές προσεγγίσεις όπως η εξαιρετική έκδοση «Τα απομνημονεύματά μου» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με ανέκδοτα κείμενα του Σωτήρη Ε. Σπαθάρη και επεξηγηματικά σχόλια του Γιάννη Κόκκωνα.
«Ο χώρος άλλαξε», υποστηρίζει ο Τ. Κώνστας. «Νέοι δημιουργοί καταπιάνονται με τον Καραγκιόζη, πολλά παιδιά ζητούν από τους γονείς να μάθουν το θέατρο σκιών, να κατασκευάζουν φιγούρες μαθητεύοντας δίπλα σε επαγγελματίες. Εγώ όταν είπα στους δικούς μου ότι θέλω γίνω καραγκιοζοπαίχτης σκόρπισα εγκεφαλικά. Οσοι από τη γενιά μου ακολούθησαν το επάγγελμα, δεινοπαθήσαμε για να υπερασπιστούμε την επιλογή μας».
Διάλογοι και συμβολισμοί επίσης άλλαξαν, αφαιρέθηκαν στοιχεία που δεν προσφέρουν στον σύγχρονο ανήλικο θεατή. «Χρειάζεται προσοχή πώς απευθύνεσαι σε ένα παιδί σήμερα, το οποίο μπορεί να είναι άλλης θρησκείας, κουλτούρας κ.λπ. Σήμερα δεν είναι αστείο να χτυπήσει ο καραγκιόζης το παιδί του. Στα παιδικά μάτια αυτό που καθρεφτίζεται στο πανί παίρνει άλλες διαστάσεις».
Νέα θεματολογία
Στις νέες ιστορίες θίγονται σύγχρονα ζητήματα όπως ο ρατσισμός ή ο εθισμός με την τεχνολογία κ.ά. Αλλαξαν όμως και τα αστεία. Αντίθετα με άλλες δεκαετίες τα «παιδιά σήμερα γελούν με το ευφυολόγημα κι όχι με τη χοντράδα», λέει ο Τάσος Κώνστας. Καλά όλα αυτά, όμως πόσο εύκολα η γενιά της τεχνολογίας αφήνει το κινητό για τον καραγκιόζη; «Στα εργαστήριά μας η οθόνη σβήνει σαν να μην υπάρχει. Η μεταστροφή του ανήλικου θεατή γίνεται με τον λόγο, τις φιγούρες και τις σκιές».
Αγάπη από τα σχολεία έως τα ΚΑΠΗ
Συνήθως το θέατρο σκιών ξυπνά το ενδιαφέρον των παιδιών για τον κινηματογράφο, την υποκριτική, τη μουσική, τη συγγραφή, τα κόμικς, τις κατασκευές. Η κατασκευή της φιγούρας τα οδηγεί να κατανοήσουν ότι ο καραγκιόζης είναι ένα συμβολικό θέατρο. «Σταδιακά γράφουμε το δικό μας σενάριο και ετοιμάζουμε τη δική μας παράσταση. Η 15χρονη εμπειρία στη Σχολή Χιλλ με τον “Κύκλο Καραγκιόζη” μού έδειξε ότι τα παιδιά εκφράζονται με πολλούς τρόπους. Κάποια σε μια φιγούρα έφτιαχναν τον δάσκαλο ή τους γονείς τους και συνομιλώντας με τον Καραγκιόζη έβγαζαν από μέσα τους όσα ήθελαν αλλά δεν τολμούσαν να τους πουν. Η φιγούρα ήταν το μέσον τους να εκφραστούν».
Ενδιαφέρον θέμα είναι και η σχέση του Καραγκιόζη με την τρίτη ηλικία. Η δράση «ΠαίΖΟΥΜΕ, Θυμόμαστε με τον Καραγκιόζη» περιλαμβάνει δωρεάν εργαστήρια τετράμηνης διάρκειας, με άξονα την τέχνη του θεάτρου σκιών και το παραδοσιακό επάγγελμα. Ξεκίνησε στο ΚΑΠΗ του Δήμου Αγ. Δημητρίου με σκοπό την ενεργητική συμμετοχή και τη συσχέτιση της τρίτης ηλικίας στη μελέτη, διαφύλαξη και ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τη μεταλαμπάδευση της γνώσης της στους νεότερους. Η ενασχόληση με το θέατρο σκιών, το μοίρασμα της εμπειρίας της κατασκευής, της βιωματικής γνώσης με την ομάδα, τα παιδιά, τα εγγόνια, αλλά και η προσπάθεια να συγκεντρώσουν φωτογραφίες, προγράμματα, άρθρα, αποκόμματα εφημερίδων από το παρελθόν, είχε ανταπόκριση.
Ο Τ. Κώνστας υποστηρίζει ότι οι ηθοποιοί αγαπούν ιδιαίτερα αυτή την τέχνη και θυμάται ένα συγκινητικό περιστατικό, χρόνια πριν, με τον Αγγελο Αντωνόπουλο. «Τότε παίζαμε στην οδό Τριπόδων στην Πλάκα. Μια μέρα μπήκε στον χώρο μας, έπειτα από πρόβα που είχε σε γειτονικό θέατρο. Ηταν συγκινητικό πόσες λεπτομέρειες θυμήθηκε από τα χρόνια που ήταν στο χωριό του και τον καραγκιοζοπαίχτη της περιοχής που έδινε παραστάσεις στα γύρω χωριά. Πάνω στη διήγησή του άρχισε να αλλάζει φωνές και μάλιστα να παίζει με τη φωνή του καραγκιοζοπαίχτη των παιδικών του χρόνων. Είχε καταγραφεί η χροιά της φωνής στο υποσυνείδητό του. Συγκινήθηκε και ταράχτηκε, ακόμη το θυμάμαι».
Φορτίο στην καμπούρα
Βέβαια, ο χάρτινος ήρωας δεν είναι σε όλους συμπαθής. «Ο Καραγκιόζης έχει στην καμπούρα του φορτωμένο αυτό που ακούμε να λένε καμιά φορά “είδα Καραγκιόζη και δεν μου άρεσε”. Δεν είδες Καραγκιόζη και δεν σου άρεσε, αλλά συγκεκριμένο καραγκιοζοπαίκτη, έχει διαφορά. Αν δω μια κακή παράσταση στο θέατρο, δεν σημαίνει ότι δεν θα ξαναδώ θέατρο. Υπάρχει και η υποτιμητική έννοια. Λένε “κάνεις τον Καραγκιόζη”, όμως η σωστή έκφραση είναι “κάνεις τον Χατζηαβάτη”».