«Ωχ, ένας εξωγήινος!» αναφωνεί ο πιτσιρικάς.
«Κύριε, κύριε, τι είναι αυτός;» ρωτάει με απορία η ομάδα της Γ΄ Δημοτικού τον νεαρό αρχαιολόγο που τους ξεναγεί στον πρώτο όροφο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Τα βλέμματα δώδεκα παιδιών του 5ου Δημοτικού Σχολείου Ασπροπύργου περιεργάζονται το ανθρωπόμορφο ειδώλιο που κοιτάζει τα αστέρια στον ουρανό. Οι ερωτήσεις τους αμέτρητες: γιατί το κεφάλι του γέρνει προς τα πίσω, γιατί τα πόδια του είναι αλλιώς, «η μύτη του δεν μοιάζει με άλλα ειδώλια». Είναι «τύπου Κίλιας» («ο ατενίζων τα άστρα») από τη θέση Κίλια στη χερσόνησο της Καλλίπολης στην Ανατολική Θράκη, όμως αυτές τις λεπτομέρειες τις προσέχει το ενήλικο κοινό. Τα παιδιά έχουν άλλους κώδικες, μεγαλύτερη ορμή, ενθουσιασμό και αυτά εδώ είναι σίγουρα «διαβασμένα». «Ο δάσκαλος έκανε καλή δουλειά», σχολιάζει γελαστά η Μαρίνα Πλατή, διευθύντρια του Τμήματος Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων του μουσείου, με την οποία ακολουθούμε τη σχολική ομάδα από απόσταση.
«Πίνει κρασάκι;»
«Ουάου! Πίνει κρασάκι ή κόκα κόλα;». Η ερώτηση γίνεται για το καθισμένο σε σκαμνάκι ειδώλιο («ο εγείρων πρόποσιν») με το κύπελλο στο δεξί χέρι. «Αυτό το ειδώλιο θα το δείτε στο βιβλίο σας, ως “Ο γλεντζές”», απαντά ο μουσειοπαιδαγωγός, ενώ ο ετοιμόλογος της ομάδας δίνει τη δική του ερμηνεία για τη σπάνια καθιστή μορφή: «Στην υγειά μας, βρε παιδιά».
Η διευθύντρια του Τμήματος Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων του μουσείου, Μαρίνα Πλατή, μας λέει ότι στο μουσείο ήρθαν ήδη δημοτικά σχολεία της Ελευσίνας και του Ασπροπύργου και αναμένονται οι επισκέψεις σχολείων από τα Μέγαρα, τα Βίλια, αλλά και κάποια του κέντρου, όπως πλατείας Βάθης, Βικτωρίας, Κουμουνδούρου κ.ά. «Για την επιλογή υπάρχει καλή συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας και την υποδιεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης». Θυμίζει ότι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι πολύ δραστήριο στα κοινωνικά προγράμματα και στέκεται ιδιαίτερα στη σημασία του νέου με τίτλο «Εκπαίδευση για όλους στο Μουσείο». Οπως λέει στην «Κ», απευθύνεται σε δημοτικά σχολεία σε κοινωνικά ευάλωτες περιοχές της Αττικής, που, είτε λόγω κόστους είτε λόγω απόστασης ή άλλων παραγόντων, δεν μπορούν να επισκεφθούν το μουσείο. Το πρόγραμμα αυτό πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αντώνιος και Ιωάννης Αγγελικούσης, που προσφέρει δωρεάν στους μαθητές τη μεταφορά τους προς και από το μουσείο, αλλά και τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα στις μόνιμες εκθέσεις του.
Ειδικό πρόγραμμα του μουσείου για δημοτικά σχολεία σε κοινωνικά ευάλωτες περιοχές της Αττικής, που, είτε λόγω κόστους είτε λόγω απόστασης, δεν μπορούν να το επισκεφθούν.
Υπάρχουν πράγματι παιδιά που δεν μπορούν ή δυσκολεύονται για μια τέτοια επίσκεψη, ρωτάω. «Ναι, και για τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει πρόβλεψη του μουσείου μας. Οταν ο εκπαιδευτικός μας πει ότι ορισμένα παιδιά δεν μπορούν να πληρώσουν, τα εξαιρούμε». Συνήθως αυτό το ποσοστό ανέρχεται περίπου στο 10%.
Τι κεντρίζει τα παιδιά σ’ αυτά τα προγράμματα; «Ολη η ιστορία είναι το καλό storytelling», εξηγεί η κ. Πλατή και συνεχίζει: «Τα κυκλαδικά αντικείμενα τους αρέσουν πολύ, ίσως επειδή είναι αφαιρετικά. Αν σε ένα παιδί δείξεις ένα αγγείο και το ρωτήσεις γι’ αυτό, μπορεί να μην το αναγνωρίσει, όμως αν του δείξεις κεφαλή κυκλαδικού ειδωλίου θα την αναγνωρίσει αμέσως. Προσπαθούμε είτε με κόμικς είτε με εικονογράφηση να τους φτιάχνουμε το περιβάλλον. Παρακολουθούν μια προβολή, περιηγούνται στην έκθεση και μέσα από εικόνες, βίντεο, σχέδια φαντάζονται τον τρόπο της ζωής εκείνης της εποχής».
Οι ερωτήσεις
«Η διάδραση παίζει σημαντικό ρόλο», προσθέτει η Μαριάννα Αγιοστρατίτη, υπεύθυνη των Κοινωνικών Προγραμμάτων του μουσείου. «Οι νεαροί αρχαιολόγοι που ξεναγούν τα παιδιά κάνουν πολλές ερωτήσεις και εκείνα συμμετέχουν. Απαντούν στις ερωτήσεις, π.χ., αν είχαν χρώμα τα κυκλαδικά ειδώλια που τα βλέπουν λευκά σήμερα αλλά εντοπίζουν σημεία επάνω τους που είχαν ζωγραφισμένες λεπτομέρειες».
«Πολύ ενημερωμένα είναι τα παιδιά», λέμε στον δάσκαλο της τάξης Δημήτρη Βουνάση, του 5ου Δημοτικού Ασπροπύργου. «Ακόμη δεν έχουμε φτάσει στο συγκεκριμένο σημείο της ύλης, όμως πριν επισκεφτούμε το μουσείο συζητήσαμε αρκετά στην τάξη», εξηγεί. «Το να εξετάσουν από κοντά το αρχαιολογικό αντικείμενο που βλέπουν σε φωτογραφία στο σχολικό βιβλίο παίζει μεγάλο ρόλο, πόσο μάλλον όταν συνδυάζεται με εκπαιδευτικό πρόγραμμα βιωματικού χαρακτήρα. Οι επισκέψεις αυτές βοηθούν τον προγραμματισμό και την καλλιέργειά τους, την εξοικείωση με τον κόσμο του μουσείου». Παραδέχεται ότι σε μια επίσκεψη σε ιδιωτικό μουσείο έχουν να αντιμετωπίσουν το κόστος της επίσκεψης και της μετακίνησης και «πάντα υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να συμμετέχουν. Ηταν πολύ βοηθητική η πρωτοβουλία του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης να μας καλέσει».
Οσο οι μαθητές μετακινούνται με ενθουσιασμό στους χώρους του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, επισκέπτες περιηγούνται στις μόνιμες συλλογές, άλλοι διακόπτουν για ένα διάλειμμα στο καφέ ή για να αγοράσουν το νέο γούρι στο πωλητήριο, ενώ σε κάποιες αίθουσες στο Μέγαρο Σταθάτου και στην πτέρυγα της Νεοφύτου Δούκα οι ρυθμοί ανεβαίνουν. Ο τελευταίος έλεγχος για τη νέα έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», που επιμελήθηκαν ο Παναγιώτης Ιωσήφ και ο Ιωάννης Φάππας. «Μια έκθεση για τη μέρα που έφερε στο προσκήνιο της Ιστορίας τον Μέγα Αλέξανδρο» προβάλλει το μουσείο στο κοινό, το οποίο από τις 14 Δεκεμβρίου θα μπορεί να θαυμάσει περίπου 260 αντικείμενα από 25 ελληνικά μουσεία, δύο του εξωτερικού και τέσσερις ιδιωτικές συλλογές. Κυρίως να κατανοήσει τη σημασία της μάχης της Χαιρώνειας για τη μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο.
Πριν φύγω από το μουσείο, ζήτησα από τον Παναγιώτη Π. Ιωσήφ, που έμπαινε βιαστικά στον εκθεσιακό χώρο της Νεοφύτου Δούκα, να δω το δεύτερο μέρος της έκθεσης. Αξιζε τον κόπο: Ενα μεγάλο τραπέζι διαστάσεων (2,35×3 μέτρα) με δεκάδες πολύχρωμα Playmobil στημένα σε θέση μάχης! Αυτή η ενότητα της έκθεσης θα κλέψει την καρδιά μικρών και μεγάλων, γιατί επιχειρεί μια πρωτοποριακή προσέγγιση της μάχης με σύγχρονα μέσα. Ενα διόραμα της μάχης της Χαιρώνειας με φιγούρες Playmobil.
«Ηταν πολύ δύσκολο να στηθεί γιατί έπρεπε να είμαστε ακριβείς ιστορικά», λέει ο Π. Ιωσήφ. «Ξεκινήσαμε με τη λογική ότι θα υπάρχουν περίπου 800 φιγούρες playmobil. Ουσιαστικά ο αριθμός τους ορίστηκε από το μέγεθος του τραπεζιού. Γνωρίζαμε από τις πληροφορίες ότι τα δύο στρατεύματα ήταν σχεδόν ισοδύναμα. Δεν θέλαμε να δείξουμε τη μάχη, αλλά τις στιγμές πριν». Μας δείχνει το σημείο-κλειδί: Οι Μακεδόνες υποχωρούν σε μια διαγώνιο, οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους τους ακολουθούν και σπάνε όλη την παράταξη, δημιουργώντας ένα άνοιγμα, αφήνοντας τον Ιερό Λόχο έρμαιο του ιππικού των Μακεδόνων. Από εκείνο το ρήγμα που δημιουργήθηκε, εισχωρεί το ιππικό που οδηγεί ο 18χρονος Αλέξανδρος.
Απίστευτες λεπτομέρειες στα χειροποίητα Playmobil που έφτιαξαν οι συλλέκτες Αγγελος Γιακουμάτος και Τάσος Πανταζόπουλος. «Τα περισσότερα είναι εκτυπωμένα σε τρισδιάστατη εκτύπωση και σχεδιασμένα με το καλούπι», τονίζει ο επιμελητής Κλασικών Αρχαιοτήτων του μουσείου.
Ταινίες και κόμικς
Στην επόμενη αίθουσα προβάλλονται δύο ταινίες βάσει των ηλεκτρονικών παιχνιδιών Assassin’s Creed που δημιούργησε η εταιρεία Ubisoft για την έκθεση, ενώ στην τελευταία αίθουσα παρουσιάζεται μια συνοπτική αφήγηση της μάχης της Χαιρώνειας με τη χρήση comics. Στόχος είναι ένα νεανικό κοινό, που ίσως δεν έχει συχνή επαφή με τα μουσεία αλλά και μια άλλη προσέγγιση με την αρχαιότητα.