Τα κοντέινερ ανακύκλωσης που έχει τοποθετήσει ο Δήμος Αθηναίων σε πολλά σημεία της πόλης είναι ένα θέμα που υπερβαίνει την αρχική πρόθεση αυτής της πρωτοβουλίας και αγγίζει ζητήματα χρήσης και κατάχρησης του δημόσιου χώρου. Η κατάληψη ζωτικού χώρου από τεράστιες κατασκευές που σκοπό έχουν να καλλιεργήσουν τις αρχές της ανακύκλωσης και να δώσουν κίνητρα στους πολίτες έχει προκαλέσει αντιδράσεις τόσο από περιοίκους όσο και από αρχιτέκτονες. Μιλούν για αβασάνιστη και διόλου μελετημένη χωροθέτηση αυτών των ακαλαίσθητων και ογκωδέστατων κατασκευών, η θέα και η παρουσία των οποίων μόνο με το πνεύμα της οικολογίας δεν μπορεί να συνδεθεί.
«Η ειδική νομοθεσία που ψηφίστηκε για τα κοντέινερ ανακύκλωσης αντιμετωπίζει το κέντρο της Αθήνας με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει τους οικισμούς που έχουν ελεύθερα οικόπεδα παντού», σχολιάζει ο αρχιτέκτων Σταύρος Μαρτίνος, που παρακολουθεί στενά και με γνώση ζητήματα δημόσιου χώρου. «Η συγκεκριμένη “λύση” ανακύκλωσης δημιουργήθηκε για πάρκινγκ μπροστά σε προαστιακά σούπερ μάρκετ, όχι για τους δρόμους (ή τα μνημεία) της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης».
Η αλήθεια είναι πως η τοποθέτηση αυτών των οικίσκων ανακύκλωσης σε νευραλγικά σημεία είτε του κέντρου της πόλης είτε των συνοικιών μοιάζει να αγνοεί στοιχειώδεις κανόνες προστασίας και ανάδειξης των δημόσιων χώρων, ενώ διαλύει αρχιτεκτονικούς άξονες (π.χ. Φωκίωνος Νέγρη, Τοσίτσα, Κλαυθμώνος κ.ά.).
Ο Δήμος Αθηναίων εφαρμόζει το εθνικό πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης», που είναι 100% χρηματοδοτούμενο, υπηρετώντας την ανάγκη καλλιέργειας οικολογικής συνείδησης. Είναι ένα πρόγραμμα που αφορά το σύνολο της χώρας, διευκρινίζει ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας και Ανακύκλωσης Νίκος Αβραμίδης. «Το πλεονέκτημά του είναι ότι έχει ανταποδοτικό όφελος για τους πολίτες (1 ευρώ για 33 συσκευασίες). Το πρόβλημα του όγκου το αναγνωρίζουμε και μπορούμε κατά περίπτωση να επανεξετάσουμε περιπτώσεις κακής χωροθέτησης».
«Η συγκεκριμένη “λύση” δημιουργήθηκε για πάρκινγκ μπροστά σε προαστιακά σούπερ μάρκετ, όχι για τους δρόμους (ή τα μνημεία)», λέει ο αρχιτέκτων Σταύρος Μαρτίνος.
Βεβαίως, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν πληθώρα τέτοιων αναφορών από πολίτες. Οι φωτογραφίες δείχνουν επιμήκη και μονοκόμματα κοντέινερ εις βάρος της διέλευσης πεζών, της κλίμακας του χώρου και της ιστορικότητας της πόλης. «Είναι ιδιοφυΐα του μάρκετινγκ όποιος ονόμασε “σπιτάκια” τα κοντέινερ ανταποδοτικής ανακύκλωσης, που έχουν το μέγεθος μικρού διαμερίσματος», λέει ο Σταύρος Μαρτίνος.
Η χωροθέτηση, υποστηρίζει ο Δήμος Αθηναίων, έγινε με τη σύμφωνη γνώμη των δημοτικών διαμερισμάτων και κατόπιν συνεδριάσεων της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής. Το αποτέλεσμα ωστόσο μάλλον διασύρει την ιδέα της ανακύκλωσης. Κοντέινερ ανακύκλωσης έχουν τοποθετηθεί σε πλήθος σημείων εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων αλλά και σε άλλους δήμους της Αττικής. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην πλατεία Κλαυθμώνος, διαιωνίζεται η συνεχής παραβίαση του κοινόχρηστου χώρου (που διατίθεται χωρίς να συνυπολογίζεται το δικαίωμα του πολίτη στην απρόσκοπτη διέλευση) και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην Τοσίτσα ή στη Φωκίωνος Νέγρη, διαλύεται ο βασικός αρχιτεκτονικός άξονας. Σε πολλές ακόμη περιπτώσεις, όπως στον Αγιο Δημήτριο στην Πανόρμου ή στα Σεπόλια, έχουν εκφραστεί έντονες διαμαρτυρίες.
Ωφέλιμος χώρος
«Ο “κενός” χώρος είναι ωφέλιμος χώρος και σχεδιάζεται με συγκεκριμένο σχήμα και διαστάσεις», λέει ο Σταύρος Μαρτίνος. «Δεν είναι πιο έξυπνος όποιος βάζει τριθέσιο καναπέ κάθετα πάνω σε ένα διάδρομο, ούτε δίνει κάποια λύση που κανένας ειδικός δεν θα μπορούσε να σκεφτεί επειδή έχει την τάση λόγω ειδικότητας να χάνεται στις λεπτομέρειες».
Είναι κατανοητή η πρόθεση του προγράμματος ανακύκλωσης, αλλά το βαρύ αποτύπωμα των κατασκευών και η καταπάτηση τόσων δημόσιων χώρων ακυρώνει αυτά τα μαξιμαλιστικά εθνικά προγράμματα. Χρειάζεται πιο επεξεργασμένη προετοιμασία, με προτεραιότητα την προστασία των ελεύθερων χώρων και της αισθητικής της πόλης. Αυτά έχουν μεγαλύτερη αξία από την ανακύκλωση συσκευασιών με κίνητρο ένα μικρό οικονομικό όφελος.