ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
Υπήρξα τόσοι άλλοι
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 512
«Υπάρχουν πολλά είδη σκοταδιού. Το αγαπημένο μου είναι το ένδον σκότος, κάτω από έναν πάμφωτο ήλιο. Εκείνο που απλώνεται ήσυχα, χωρίς κανένα ίχνος. Η ζωή είναι μια μαύρη γιορτή, η μόνη που θα έχουμε ποτέ». Σε αυτή τη «μαύρη γιορτή» παραδίδεται ολόψυχα ο Αλέξης Σταμάτης, καθώς ανατρέχει σε στιγμιότυπα του περασμένου χρόνου, αλιεύοντας από τη μνήμη τη μυθοπλασία. Κάθε ανάκληση είναι επινόηση και το ψεύδος αρχή της αλήθειας. Φαίνεται πως ο Σταμάτης ευγνωμονεί τη μνήμη για την αναξιοπιστία της, στο μέτρο που αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της λήθης.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το βιβλίο σαν θραυσματική μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, μολονότι ο Σταμάτης αποφεύγει να αποδώσει το βιβλίο του σε ένα συγκεκριμένο είδος. Πιο δόκιμος θα ήταν ο προσδιορισμός «αυτομυθοπλασία», στον βαθμό που το βάρος έπεφτε περισσότερο στη μυθοπλασία και λιγότερο στο «εγώ». Ο Σταμάτης το λέει ξεκάθαρα: «Δεν είναι εξομολόγηση αυτό». «Εγώ δεν είμαι εγώ, είμαι το απείκασμα του εαυτού μου». Πράγματι, διαβάζοντας το βιβλίο έχει κανείς την εντύπωση πως ο συγγραφέας στήνεται μπροστά σε έναν καθρέφτη για να προβάρει ένα μονόλογο. Η αίσθηση της θεατρικότητας είναι διάχυτη στις σελίδες. Το πολυπρισματικό «εγώ» προβάλλει μέσα από επανειλημμένες παραλλαγές μιας αυτοσκηνοθεσίας. Ανασύροντας από τη μνήμη στιγμές του περασμένου χρόνου, τόσο ιδιωτικές όσο και συλλογικές, ο Σταμάτης αγωνιά, θαρρείς, να καταδείξει τη σημασία του τίτλου «Υπήρξα τόσοι άλλοι». Ο ίδιος παραδέχεται: «Ο,τι και να λέω, δεν ξεχνώ πως εν τω βάθει είμαι φτιαγμένος από τα λόγια των άλλων».
Στο βιβλίο υπάρχουν πάμπολλες αναφορές σε σπουδαίους λογοτέχνες και δημιουργούς, πολλά από τα λόγια τους μνημονεύονται. Εκπληκτικό, λόγου χάριν, είναι το συγγραφικό σκιαγράφημα του Γιώργου Χειμωνά. Το μυθοπλαστικό «εγώ» δεν γίνεται παρά να είναι πλασμένο από δάνειες μυθοπλασίες. Ακόμη και τα πολύ προσωπικά γεγονότα αποκτούν μέσα από τη χρονική απόσταση μια αχλύ παραίσθησης. Στιγμιότυπα που αναθάλλουν στον νου μεταξύ λήθαργου και υπνοβασίας, σαν εκλάμψεις ονειροφαντασίας.
Ο Σταμάτης συλλογίζεται πως στο τελευταίο του βιβλίο αποδύεται σε ένα «επικίνδυνο γράψιμο» και δεν δυσκολεύεται να εντοπίσει την επικινδυνότητα στην τρομερή αντωνυμία «εγώ». «Το άγριο βασίλειο του πρώτου προσώπου». Τα δύσκολα δεδομένα, όπως ο αλκοολισμός, ο πατέρας, η σχέση του με τη μητέρα, ο Σταμάτης τα προσεγγίζει με φυγόκεντρη διάθεση. Τα πλησιάζει επιφυλακτικά, μόνο και μόνο για να απομακρυνθεί από αυτά. Εδώ η γραφή αποκτά μια πρόδηλη διστακτικότητα, αρνείται να θυμηθεί, να γραφτεί. Βέβαια, το αποτύπωμα του τραύματος νοτίζει σαν υδατογράφημα τις σελίδες. Ο πόνος παραμένει ένα βίωμα ανεξάλειπτο, που η λήθη δυστυχώς αδυνατεί να υφαρπάξει. Κατεξοχήν φορέας του πόνου, το σώμα. «Μεγαλώνω. Διαλύομαι αδιακρίτως. Χωματίζομαι».
Ο Σταμάτης θυμάται πως από τότε που ήταν παιδί τον τυραννούσε η αντιδικία με την πραγματικότητα. Η αντιδικία ημέρεψε με τα πρώτα αναγνώσματα. Στη λογοτεχνία ο κόσμος φάνταζε τεράστιος και θαυματουργός, διάσπαρτος με μυστήρια, ομορφιά και δράμα. Υπήρχε εκεί όμως και κάτι άλλο, η υπόσχεση του ξαφνιάσματος. Τόσο το «υπερευαίσθητο αγόρι» όσο και τον έκθαμβο ενήλικα συγκινεί απερίγραπτα η προσμονή του μυστηρίου, το ρίγος της έκπληξης. «Δεν είσαι το μεγαλείο, αλλά μπορείς να καταλάβεις μεγαλείο τι είναι».
Μυθοποιώντας την αγριότητα του πρώτου προσώπου, ο Σταμάτης συνθέτει ένα βαθύτατα συγκινητικό μυθοπλαστικό είδωλο. Η ευαισθησία του, η ηθικότητά του, η ειλικρίνειά του, οι ποιητικές καταβολές του, η τριαντάχρονη πεζογραφική θητεία του, συναρμόζονται όλα σε μια παλίμψηστη αφήγηση, που αμφιρρέπει μεταξύ επινόησης και απόκρυψης. Αναμφίβολα ένα ορόσημο στη συγγραφική διαδρομή του Σταμάτη.