Νικήσιανη Καβάλας, ανήμερα τα Θεοφάνια. Στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου του χωριού μια ομάδα ανδρών, ντυμένων με μαύρες ολόμαλλες κάπες και πανύψηλες κωνικές μάσκες στο κεφάλι, σχηματίζει κύκλο χοροπηδώντας και μ’ αυτόν τον τρόπο ενεργοποιώντας τα μεγάλα –και πολύ βαριά– μεταλλικά κουδούνια που φέρουν στις ζώνες τους. Ο θόρυβος είναι εκκωφαντικός. Σύντομα ωστόσο σταματούν και επικρατεί ησυχία. Οι εκατοντάδες παριστάμενοι τριγύρω κρατούν κι εκείνοι την ανάσα τους, μαγνητισμένοι. Τελικά δύο μέλη της ομάδας παίρνουν θέση στο κέντρο του κύκλου και ξεκινούν να παλεύουν συμβολικά. Οταν ο ένας τους πέφτει, ολόκληρη η ομάδα σπεύδει από πάνω του σε σφιχτό κύκλο. Τον «θρηνούν» σιωπηρά. Επειτα από μερικά λεπτά απόλυτης σιγής, ο «νεκρός» πετάγεται πάνω αναζωογονημένος· οι μάσκες πέφτουν στην πλάτη, τα πρόσωπα αποκαλύπτονται και η ομάδα ξεσπά σε ξέφρενο χορό μέσα σε αποθέωση από το συγκεντρωμένο πλήθος. Ετσι κορυφώνεται κάθε χρόνο το έθιμο των «Αράπηδων», το οποίο τηρείται με προσήλωση τόσο στη Νικήσιανη, όσο και σε επτά ακόμα χωριά του γειτονικού νομού Δράμας. «Αράπηδες», δηλαδή «μαύροι», προφανώς λόγω της αμφίεσης, η οποία συμπληρώνεται με χειροποίητα δερμάτινα τσαρούχια και ξύλινα σπαθιά, που μοιάζουν εντυπωσιακά με την περίφημη μακεδονική μάχαιρα του στρατού του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αλλωστε και οι ίδιες οι καταβολές του εθίμου, ολοφάνερα παγανιστικές, χάνονται στα βάθη του χρόνου. Οπως διηγούνται οι ντόπιοι, το δρώμενο αναπαριστά πιθανότατα τη μάχη του Διονύσου (λατρευόταν σε όλη την περιοχή του Παγγαίου και είχε το δικό του μαντείο) με τους Τιτάνες, όπου ο ολύμπιος θεός σκοτώνεται, για να αναστηθεί αμέσως από τον πατέρα του, Δία.
Τα κουδούνια των «Αράπηδων», ικανά να ξυπνήσουν και… νεκρούς με το πανδαιμόνιο που προκαλούν, αναλαμβάνουν συμβολικά να αφυπνίσουν τη φύση καταμεσής του χειμώνα και να προαναγγείλουν τον ερχομό της άνοιξης. Δεν είναι όμως παντού το δρώμενο ακριβώς το ίδιο. Στον Ξηροπόταμο της Δράμας η ομάδα των «Αράπηδων» αποκαλείται «τσέντα» (σλαβόφωνο), ενώ υπάρχουν και άλλοι ρόλοι (γαμπρός, νύφη, παλιάτσος) που δίνουν πιο εύθυμο – σατιρικό χαρακτήρα, σε σχέση με τη δωρικότητα του εθίμου της Νικήσιανης. Ολα αυτά είχαμε την ευκαιρία να τα παρακολουθήσουμε από κοντά στο πλαίσιο της Πεδιάδας Πολιτισμού, ενός πρότζεκτ που συνδιοργανώνεται από τις Αναπτυξιακές Καβάλας, Δράμας και Σερρών, με χρηματοδότηση από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και έκταση σε οκτώ δήμους, τρεις περιφερειακές ενότητες και δύο περιφέρειες.
Παρά τις διαφορές πάντως, οι άνθρωποι των πολιτιστικών συλλόγων που συναντήσαμε στα χωριά της Δράμας και της Καβάλας, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη βαθιά αγάπη για τον τόπο και τις παραδόσεις τους. Οχι τυχαία, είναι ακριβώς οι νεότεροι εξ αυτών που συνεχίζουν να τελούν τα συγκεκριμένα δρώμενα, ενώ και όσοι δεν μένουν πια στο χωριό επιστρέφουν για να τα γιορτάσουν – στη Νικήσιανη δύο νεαροί ταξίδεψαν από τη Γερμανία μόνο και μόνο για να ντυθούν «Αράπηδες». Οπως μας είπαν, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί σημαντικά και οι επισκέπτες, οι οποίοι έρχονται για να παρακολουθήσουν και φυσικά να συμμετάσχουν στο γλέντι που (απαραιτήτως) ακολουθεί.