Δεν θα ήταν υπερβολή η αναγνώριση πως ο Δήμος Μούτσης ήταν από τους λίγους παλιούς που παρέμενε διαχρονικός και επίκαιρος.
Η χαρακτηριστική φωνή του και ο ακόμη πιο χαρακτηριστικός ήχος του βιολιού του εξακολουθούσαν να ηχούν στο ραδιόφωνο – σε πείσμα των καιρών και σε αντίθεση με άλλους σπουδαίους συνθέτες και τραγουδοποιούς παραγνωρισμένους, αν όχι λησμονημένους, που δυστυχώς οι παραγωγοί ή οι λίστες θυμούνται σε αφιερώματα και επετείους.
Στην πολιτικά ταραχώδη δεκαετία του ’60, καλλιτεχνικά όμως γόνιμη και παραγωγική, κάποιοι ολοκλήρωναν τη μουσική τους πορεία, άλλοι μεσουρανούσαν και ο Δήμος Μούτσης έκανε τα πρώτα του βήματα. H πορεία ενός ανθρώπου που ζωγράφιζε σπουδαία, έπαιζε σνούκερ και μαγείρευε φανατικά, έμελλε να διαρκέσει τρεις δεκαετίες.
Ο ίδιος φαίνεται να ήξερε από νωρίς το μέλλον του. Στην ηλικία των επτά, το 1945 όταν η χώρα μετρούσε πληγές λίγο πριν συρθεί στον Εμφύλιο, διεκδίκησε και κέρδισε το προνόμιο –για την εποχή– στη μουσική εκπαίδευση, ζητώντας από τη μαμά του να τον γράψει στο ωδείο. Τελείωσε τις μουσικές σπουδές του απ’ το Ωδείο Αθηνών και, καίτοι βιολονίστας, παραδεχόταν το 2015 σε μία συνέντευξή του στη LiFO πως «δεν έχω καν βιολί στο σπίτι μου». «Εγώ βιολοντσελίστας ήθελα να γίνω, αλλά η ζωή τα έφερε αλλιώς…»
Αν έπρεπε κανείς να κατατάξει μουσικά το έργο του, θα διέκρινε δύο κύριες περιόδους δημιουργίας. Τη λαϊκή, από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 έως και το 1980, και την πιο «πολιτική» από το 1981 και μετά, οπότε διαφοροποιήθηκε μορφολογικά, υφολογικά και στιχουργικά. Γίνεται πιο «πολιτικός», πιο «ηλεκτρονικός», εντάσσει στο ρεπερτόριό του μπαλάντες, κάτι από «κάντρι» και συνθεσάιζερ. Επίσης, ο συνθέτης Μούτσης εξελίσσεται σε τραγουδιστή, αλλά και στιχουργό.
«Αν εξαιρέσεις τα πρώτα μου λαϊκά τραγούδια, μετά το ’70 όλες μου οι δουλειές αναγνωρίστηκαν με μεγάλη καθυστέρηση. Δεν ευχαριστήθηκα την επιτυχία, πώς να στο πω, ζεστή! Κι είχα –ουκ ολίγες φορές– να αντιμετωπίζω και τις “ενστάσεις” πολλών γι’ αυτά που έκανα. “Τη γνώμη του καθενός” που λέω και στον “Ταξιδιώτη του παντός”» με τη Νανά Μούσχουρη, έλεγε ο ίδιος στην ίδια παλιότερη συνέντευξή του.
Εως το 1981, χρονιά κυκλοφορίας του θρυλικού δίσκου «Φράγμα», έχει ήδη συνεργαστεί με καλλιτέχνες που διέγραψαν χρυσή πορεία στο ελληνικό τραγούδι και τους οποίους η ιστορία τίμησε στον υπερθετικό. Κάποιοι πρωτοεμφανιζόμενοι, άλλοι ήδη πολυτραγουδισμένοι. Από τον Σταμάτη Κόκοτα, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Βίκυ Μοσχολιού έως τον Μανώλη Μητσιά, τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Αντώνη Καλογιάννη.
Ο Δήμος Μούτσης ήταν ένας από τους πρώτους συνθέτες (μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Θάνο Μικρούτσικο) που ενέταξε την ποίηση στο ελληνικό ρεπερτόριο με την «Τετραλογία» του, το 1975, μελοποιώντας ποίηση Σεφέρη, Καβάφη, Καρυωτάκη και Ρίτσου. Μνημειώδης ήταν και η συνεργασία του με τον Νίκο Γκάτσο, από τον οποίο ξεκίνησαν όλα, το 1967, με τραγούδια εμβληματικά στην ελληνική τραγουδοποιία, όπως «Μην μου χτυπάς τα μεσάνυχτα την πόρτα», «Πειραιώτισσα», «Σ΄ έβλεπα στα μάτια», «Πήρες τον μεγάλο δρόμο», «Αύριο πάλι», «Με ένα παράπονο».
Ο Αγιος Φεβρουάριος και ο… Κοεμτζής
Είχε προηγηθεί, το 1972, ο δίσκος-σταθμός «Αγιος Φεβρουάριος», με στίχους του Μάνου Ελευθερίου και του ίδιου του συνθέτη και ερμηνευτές τον Δημήτρη Μητροπάνο και την Πετρή Σαλπέα, τον οποίο το κοινό υποδέχτηκε χλιαρά, αν όχι αδιάφορα. Λέγεται πως οι πωλήσεις του δίσκου, ωστόσο, εκτοξεύτηκαν την επόμενη χρονιά από ένα λάθος και, μάλιστα, του Δημήτρη Ψαθά. Ο συγγραφέας έγραφε στην εφημερίδα «Τα Νέα» την επομένη φονικού με πρωταγωνιστή τον Νίκο Κοεμτζή, πως το τραγούδι που είχε ζητήσει παραγγελιά τη μοιραία νύχτα δεν ήταν άλλο από το «Ο χάρος βγήκε παγανιά» που περιλαμβανόταν στον δίσκο – ο οποίος έμελλε έκτοτε να μείνει στη μουσική συλλογική μνήμη ως ένας από τους κλασικούς.
Το επίσης αξιοσημείωτο στο «Φράγμα» είναι πως ήταν ο Κώστας Τριπολίτης που φέρεται να έπεισε τον συνθέτη να αναλάβει ρόλο τραγουδιστή.
Θρυλική έχει μείνει και η ιστορία με την Μπέλλου που όταν άκουσε ολοκληρωμένη την ηχογράφηση του «Δεν λες κουβέντα», εξεμάνη με την «απαισιοδοξία» των στίχων και το τραγουδισμένο από τον Μούτση ρεφρέν. Απείλησε με ασφαλιστικά μέτρα και ζήτησε από τον Αλέκο Πατσιφά, τότε διευθυντή της δισκογραφικής εταιρείας Lyra, να μην κυκλοφορήσει – παρεξήγηση που λύθηκε με λουλούδια, φιλοφρονήσεις και ευχαριστίες της Μπέλλου.
Δύο χρόνια μετά, κυκλοφόρησε το «Ενέχυρο». Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει το τραγούδι «Αντώνης Β.», αφιερωμένο στον Ζακυνθινό γλύπτη Αντώνη Βεζιρτζή που αυτοπυρπολήθηκε το 1981 διαμαρτυρόμενος, αλλά και τον «πολιτικό» κύριο Τζαφόλια, όπως και το «Walkman», ένα τραγούδι που συμπυκνώνει νοσταλγικά μιαν εποχή άγνωστη –ή γνωστή από διηγήσεις γονιών και θείων– στη γενιά Ζ και εντεύθεν.
Μετά τον δίσκο του «Ταξιδιώτης του παντός» το 1990 με την ερμηνεία της Νάνας Μούσχουρη και το «Για πούλημα λοιπόν» του 1994, ο Δήμος Μούτσης σταμάτησε να δημιουργεί, περιοριζόμενος σε ζωντανές εμφανίσεις, επανακυκλοφορίες και συλλογές.
Τα τελευταία χρόνια είχε αποσυρθεί από τον δημόσιο βίο, αν και είχε σποραδική παρουσία στα social media.
«Λυπάμαι πάρα πολύ που ο Δήμος δεν είναι παρών στα μουσικά πράγματα του τόπου, πρόκειται για ένα μοναδικό ταλέντο, για έναν πραγματικό μελωδό με καταπληκτική αισθητική. Θα είχε να δώσει πολλά ακόμη στο ελληνικό τραγούδι. Του οφείλω τα πάντα σχεδόν, γιατί μαζί του ξεκίνησα με την “Ελευσίνα”. Η σκέψη του προηγούνταν της εποχής του και πολλοί δεν μπορούσαν να τον καταλάβουν. Ημουν κι από τους λίγους που δεν τσακώνονταν μαζί του στο στούντιο. Είναι κρίμα που έχει σιωπήσει» έλεγε σε παλιότερη συνέντευξή του στο Βήμα ο Μανώλης Μητσιάς για την αποχή του Δήμου Μούτση.
Λίγοι θα διαφωνούσαν πως αυτά που άφησε με τον θάνατό του σήμερα, στα 86 του χρόνια, ήταν –κατά παράφραση δικού του στίχου, από το ήσυχο και αειθαλές «Walkman»– «ηχηρή μουσική, ηχηρή μοναξιά».