Για τους φίλους του σκληρού ήχου, το Heaven And Hell των Black Sabbath, το οποίο κυκλοφόρησε σαν σήμερα πριν από 44 χρόνια, αποτελεί μέχρι τις μέρες μας, αιτία… πολέμου. Κι αυτό διότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος οπαδών (πιστών στην εποχή Ozzy) που θεωρεί (όπως και ο σπουδαίος κιθαρίστας Zakk Wylde) το συγκεκριμένο άλμπουμ ένα είδος project. Πιστεύει δηλαδή πως οι Black Sabbath, ουσιαστικά, ολοκλήρωσαν την πορεία τους στα 70s. Η άλλη πλευρά υποστηρίζει ότι η περίοδος Dio έδειξε το πραγματικό ταβάνι της σημαντικότερης μπάντας του heavy metal.
Οποια γνώμη κι αν δεχθούμε, είναι σίγουρο ότι κανείς δεν θα διαφωνήσει με την άποψη, ότι το Heaven And Hell είναι ένα από τα σπουδαιότερα άλμπουμ στην ιστορία του σκληρού ήχου…
Βρισκόμαστε στις αρχές του 1979, όταν οι πατέρες του heavy metal έχουν ήδη κυκλοφορήσει το τελευταίο άλμπουμ της ενδοξότερης εποχής τους, το «Never Say Die», το οποίο δείχνει ότι η μαγεία των επτά πρώτων δίσκων κάπου έχει χαθεί.
Τα προβλήματα γιγαντώνονται και οι πωλήσεις πέφτουν, καθώς η νέα δεκαετία φέρνει νέα… ήθη και το New Wave Of British Heavy Metal αρχίζει να κυριαρχεί. Ο Οzzy είναι αδύνατον να παραμείνει στην μπάντα, καθώς οι καταχρήσεις έχουν ταλαιπωρήσει τους πάντες γύρω του, ενώ ο ίδιος διαφωνεί κάθετα με τους τελευταίους πειραματισμούς του γκρουπ.
Ο μπασίστας και βασικός στιχουργός, Geezer Butler, θέλει κι αυτός να πορευθεί μόνος του, ενώ ο ντράμερ Bill Ward θα δοκιμαστεί ως αντικαταστάτης του Ozzy στα φωνητικά, μετά την εκπληκτική ερμηνεία του στο κομμάτι It’s Alright του «Τechnical Ecstasy» και στα Α Ηard Road, Swinging The Chain του «Never Say Die». Τελικά, ο Tony Iommi θα στραφεί στις σοβαρές πλέον λύσεις και στην αγαπημένη μπάντα του, τους Deep Purple, οι οποίοι έχουν διαλυθεί τo 1975.
«Ο Ward ήταν εκείνος που ανέλαβε να μου πει ότι απολύθηκα από τους Sabbath», υποστηρίζει στην αυτοβιογραφία του ο Οzzy Osbourne («Είμαι ο Ozzy» εκδ. Zoobus Publications 2010): «Ηταν 27 Απριλίου του 1979. Κάναμε πρόβες στο L.A. και ήμασταν όλοι στουπί. Ηταν φανερό ότι τον Bill (Ward) τον είχαν στείλει οι άλλοι, γιατί δεν είναι τύπος που κάνει απολύσεις. Δεν θυμάμαι ακριβώς τι μου είπε. To κεντρικό σημείο ήταν πως ο Tony (Iommi) πίστευε ότι ήμουν ένας πιωμένος κοκάκιας και ήταν χάσιμο χρόνου να ασχοληθεί μαζί μου […] Θα έλεγα ψέμματα αν υποκρινόμουν ότι δεν με πείραξε αυτό που έγινε […] Και το να με απολύσουν επειδή ήμουν τύφλα ήταν υποκριτικές μ@@κίες. Ολοι ήμασταν στο χάλι μας […] Ο Ronnie James Dio είναι σπουδαίος τραγουδιστής. Από την άλλη όμως, δεν είναι εγώ κι εγώ δεν είμαι αυτός. Θα προτιμούσα το γκρουπ να το είχαν ονομάσει Black Sabbath II».
Λάτρης της φωνής των Glenn Hughes, David Coverdale και Ian Gillan, ο Iommi μελετά με ποιον τρόπο θα μπορούσε να προκύψει ένας τέτοιος «γάμος». Ομως, η πορεία των Rainbow και του Ronnie James Dio δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Ο τεράστιος «κοντός», ύστερα από τρία μνημειώδη άλμπουμ, εμφανίζει σημάδια κόπωσης στη συνεργασία του με τον Blackmore και ο Iommi βάζει προσωρινά στο «ψυγείο» τα σχέδιά του για τους αγαπημένους του, Hughes, Coverdale και Gillan, θεωρώντας ότι το φωνητικό εύρος και μέγεθος του Dio μπορούν να υποστηρίξουν τους νέους Sabbath των 80s, μακριά από το doom ύφος τους.
Σε αντίθεση με την… τρεμάμενη φωνή του Ozzy, ο Dio είναι εντυπωσιακά επιβλητικός, ενώ στους Black Sabbath (σ.σ. θρυλείται πως όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά οι Dio και Iommi, έθεσαν επί τάπητος τον σχηματισμό ενός νέου γκρουπ) θα αναλάβει και τον μεγαλύτερο όγκο της συγγραφής των στίχων, κάτι που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν έργο –κατά κύριο λόγο– του Butler.
Οι συνθέσεις της νέας εποχής του γκρουπ (στο οποίο θα παραμείνουν τελικά ο Butler και –προσωρινά– ο Ward) θα ανεβάσουν ταχύτητα και ο ήχος θα λειανθεί ελαφρώς, όπως επιτάσσει η νέα εποχή και το NWOBHM, διά χειρός Martin Birch, σπουδαίου παραγωγού κυρίως των Purple, Rainbow, Whitesnake και μετέπειτα των Iron Maiden.
Στο «Heaven and Hell» μαζί με τον Dio θα ντεμπουτάρει και ο Geoff Nicholls ως ανεπίσημος, μα καθοριστικός πληκτράς της μπάντας. Αρχικά προσελήφθη για να αντικαταστήσει τον Butler, αφού ο Dio παρότι ανέλαβε προσωρινά και το μπάσο*, τελικά δεν συνέχισε (ο Nicholls, παρ’ όλα αυτά, πρόλαβε και έγραψε τη σπουδαία μπασογραμμή στο ομότιτλο κομμάτι και αυτό πρέπει να του πιστωθεί).
Και οι Black Sabbath, εκεί που οι περισσότεροι «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» βλέπουν το τέλος να έρχεται, καταφέρνουν όχι μόνον να σταθούν στα πόδια τους, αλλά και να σοκάρουν το κοινό και τον Τύπο, με ένα άλμπουμ – σταθμό.
Μία δουλειά απαράμιλλης ομορφιάς, που περιέχει όλα τα κλασικά doom χαρακτηριστικά του γκρουπ, όμως μεταφέρει άκρως αριστοτεχνικά τους Black Sabbath σε μια νέα δεκαετία όπου οι εξελίξεις είναι σαρωτικές. Επιπλέον, επανασυστήνει τον Dio στο κοινό, μετά τον θόρυβο που είχε προκαλέσει με τους Rainbow και τα τρία «διαμάντια» τους: Ritchie Blackmore’s Rainbow, Rising και Long Live Rock ’n Roll. Ενα τεράστιο κατόρθωμα αναμφισβήτητα.
Το «Heaven And Hell», το οποίο αν και μετά βίας ακουμπά τα 40 λεπτά σε διάρκεια, θα σημαδέψει βαθιά το metal με την κυκλοφορία του και θα χαρίσει στην ανθρωπότητα ένα κομμάτι – κόσμημα, που πάντα θα διεκδικεί θέση σε οποιοδήποτε top 5: το ομώνυμο Heaven And Hell. Δομήθηκε με τις θεατρικές, ανατριχιαστικές διακυμάνσεις της ερμηνείας του Dio, το επιβλητικό, πανέμορφο ριφ του Iommi, την απρόβλεπτη διακύμανσή του, το ξέσπασμά του και το υπέροχο ακουστικό outro.
Το άλμπουμ βρίθει εκπλήξεων με τραγούδια όπως το Children of the Sea που επηρέασε γενιές και γενιές μουσικών και συγκροτημάτων· το τσουνάμι Die Young ή τα αριστουργήματα Lady Evil, Neon Knights (με ριφ που θα απολαύσουμε στην πορεία από τους Iron Maiden), πέντε κορυφαίες heavy metal στιγμές. Φυσικά, δεν γίνεται να παραβλέψουμε και τα heavy rock διαμάντια, Wishing Well, Walk Away και Lonely Is the Word (τι εισαγωγή!) με το έντονο άρωμα Rainbow.
Το «Heaven And Hell», πέραν των σκοτεινών στίχων και της μαεστρικής ερμηνείας του Dio, αναδεικνύει και το αστείρευτο κιθαριστικό μεγαλείο του Iommi με τις ακουστικές κιθάρες, τα σπαρταριστά χυμώδη ριφ και τα ανατριχιαστικά solos του. Παράλληλα, το ηχητικό χαλί από τα πλήκτρα του Nicholls είναι απίστευτα στοχευμένο, ενώ πέρα από τον επιβλητικό ήχο και το παίξιμο του Butler, εντύπωση προκαλεί το τόσο στιβαρό drumming του Ward, σε μια περίοδο όπου ο ίδιος βρισκόταν σε μια έντονη προσωπική περιδίνηση (σ.σ. έχει δηλώσει χρόνια μετά, ότι πλέον δεν θυμάται καν τις μέρες που ηχογράφησε το άλμπουμ, έχοντας χαρακτηρίσει τη δουλειά αυτή ως την αρχή μιας νέας μπάντας για την οποία, δεν είχε ιδέα σε ποια μπάντα ήταν…).
Η τρομακτική αυτοπεποίθηση του Ronnie James Dio, που κοίταξε κατάματα το πεπρωμένο του και τον εχθρικό (αρχικά) Τύπο και το κοινό, η απόλυτη προσαρμογή του στα νέα δεδομένα μιας μπάντας – τοτέμ και στην τελική, το αποτέλεσμα το οποίο παρήχθη, θα τον ανεβάσουν από το σημείο αυτό κι έπειτα στην κορυφή των τραγουδιστών του σκληρού ήχου και θα του δώσουν ώθηση για να διανύσει την τρίτη «νιότη» του με τη σπουδαία solo δισκογραφία του.
Σε αντίθεση μ’ αυτόν, οι Black Sabbath «βούτηξαν» με τα μούτρα στο NWOBHM ύστερα από το «Mob Rules» και ουδέποτε έφθασαν στα δυσθεώρητα ύψη του παρελθόντος.
O Ιommi θα απομείνει μόνος στην μπάντα μαζί με τον Nicholls, θα συνεργαστεί τελικά με τους Gillan και Hughes είτε με την ετικέτα των Black Sabbath είτε ως solo και θα συναντηθεί δισκογραφικά με τον Dio και τον Butler ξανά το 1992 στο συμπαθητικό Dehumanizer αλλά και στο εξαιρετικό Τhe Devil You Know του 2009 ως Heaven And Hell πλέον κι όχι ως Βlack Sabbath, έναν χρόνο πριν από τον θάνατο του σπουδαίου ερμηνευτή.
«Ο Ozzy τραγουδούσε παράλληλα με το ριφ», θα πει στην αυτοβιογραφία του (Iron Man: My Journey Through Heaven And Hell With Black Sabbath) ο Iommi. «Απλώς ακούστε το Iron Man και θα καταλάβετε τι εννοώ: η φωνητική του γραμμή αντιγράφει τη μελωδία της μουσικής. Δεν υπήρχε τίποτα κακό σε αυτό, αλλά στον Ronnie άρεσε να τραγουδάει πέρα από το ριφ, να έχει μια μελωδία διαφορετική από αυτή της μουσικής, η οποία μουσικά ανοίγει πολύ περισσότερες πόρτες. Δεν θέλω να ακούγομαι σαν να κατηγορώ τον Ozzy, αλλά η προσέγγιση του Ronnie άνοιξε έναν νέο τρόπο σκέψης για μένα…».
Το εξώφυλλο του άλμπουμ δημιουργήθηκε από τον Lynn Curlee, έναν χρόνο πριν από την κυκλοφορία του. Ο πίνακας έχει τίτλο «the smoking angels» και πηγή έμπνευσης αποτέλεσε μια φωτογραφία του 1928, που έδειχνε γυναίκες ντυμένες αγγέλους να καπνίζουν κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος ενός χριστουγεννιάτικου σόου.
Ο κανονικός πίνακας είναι πλάγιος και επειδή το εξώφυλλο είναι τετράγωνο, κόπηκε το φτερό του ενός αγγέλου. «Ελαβα μια κλήση και με ρώτησαν αν είχα κάτι που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για εξώφυλλο, καθώς ο χρόνος λιγόστευε επικίνδυνα. Τους έστειλα αυτόν τον πίνακα και η Warner Bros μού έστειλε μια επιταγή. Ολα τα άλλα είναι ιστορία», θα αποκαλύψει ο Curlee. To artwork του οπισθόφυλλου του άλμπουμ δημιουργήθηκε από τον Αμερικανό ζωγράφο Harry Carmean (1922-2022).
* Ο πρώην μπασίστας των Elf και των Rainbow, Craig Gruber, ενεπλάκη και αυτός στην εγγραφή του άλμπουμ. Ο Iommi παραδέχτηκε στην αυτοβιογραφία του ότι ο Gruber είχε πράγματι ηχογραφήσει όλα τα μπάσα στο Heaven and Hell, αλλά ο Butler τα έπαιξε ξανά, όπως ήθελε αυτός μετά την επιστροφή του. Ο Gruber τόνισε ότι αυτός και το συγκρότημα, παρ’ όλα αυτά, κατέληξαν σε «μια κατάλληλη οικονομική συμφωνία» για να κλείσει το θέμα…