ΒΕΝΕΤΙΑ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Το ηπειρώτικο κλαρίνο του Σπύρου Νικολάου, με ήχο οξύ αλλά μερακλωμένο, μοιάζει να κόβει στη μέση τον κομψό βενετσιάνικο αέρα των Τζιαρντίνι, των κήπων της Μπιενάλε όπου βρίσκεται και το ελληνικό περίπτερο. Στη χθεσινή συννεφιασμένη ημέρα, η Νατάσα Τσακηρίδου τραγούδησε τον «Λιούλιο» και τη «Μαυριδερούλα», παραδοσιακά τραγούδια των πανηγυριών, γιορτάζοντας τα εγκαίνια της ελληνικής συμμετοχής στην 60ή Μπιενάλε με το έργο «Ξηρόμερο/Dryland». Στο ίδιο μήκος κύματος και το τραπέζι του κεράσματος των επισκεπτών με τσίπουρο, καρύδια, παξιμάδια και τυρί, που έγιναν ανάρπαστα πριν ακόμη ξεκινήσει η γιορτή. «Γενναιοδωρία» και «κέφι» ήταν μερικές από τις λέξεις που ακούσαμε από τους συγκεντρωμένους, οι οποίοι σίγουρα ευχαριστήθηκαν την έλλειψη τυπικότητας και το χαλαρό καλωσόρισμα.
Καθώς περάσαμε την είσοδο μαζί με το ελληνικό και ξένο κοινό, νιώσαμε το ξάφνιασμα όσων αντίκρισαν για πρώτη φορά το τεράστιο ποτιστικό μηχάνημα.
Στον ίδιο φιλικό τόνο δέχτηκε τους επισκέπτες με ένα σύντομο λόγο η διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου –το μουσείο έχει τον ρόλο του επιτρόπου, υπευθύνου για την οργάνωση, παραγωγή και προώθηση του έργου–, η οποία κήρυξε την έναρξη της λειτουργίας του. Καθώς περάσαμε την είσοδο μαζί με το ελληνικό και ξένο κοινό, νιώσαμε το ξάφνιασμα όσων αντίκρισαν για πρώτη φορά το τεράστιο ποτιστικό μηχάνημα που βρίσκεται στο κέντρο της εγκατάστασης, το «καρούλι» των χωραφιών, που κατασκευάστηκε στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’70 και οι συντελεστές του έργου αγόρασαν από έναν αγρότη. Ο ήχος θυμίζει όντως αναπνοή, καθώς ένα λαστιχένιος «πνεύμονας» εισπνέει νερό και αναπαράγει την κίνηση του μηχανήματος.
Οπτικό ταξίδι
Αυτή είναι η καρδιά της εγκατάστασης, που συγχρονίζει τα υπόλοιπα στοιχεία σε ένα οπτικό και ηχητικό ταξίδι από την πλατεία του χωριού προς το αγροτικό τοπίο της Θεσσαλίας. Ισως βρισκόμαστε στο Ξηρόμερο, ίσως σε ένα οποιοδήποτε άλλο χωριό της ελληνικής επαρχίας. Στα πρώτα του βήματα το «Ξηρόμερο/Dryland» υπήρξε μια διευρυμένη εθνολογική έρευνα από τον δημιουργό διαμεσικών έργων Θανάση Δεληγιάννη και τον ιστορικό Γιάννη Μιχαλόπουλο. Αυτοί στη συνέχεια συγκρότησαν την καλλιτεχνική ομάδα με την εικαστικό και κινηματογραφίστρια Ελια Καλογιάννη, τον φωτογράφο και ντοκιμαντερίστα Γιώργο Κυβερνήτη, τον ηχολήπτη και σχεδιαστή ήχου Κώστα Χαϊκάλη και τον εικαστικό και αρχιτέκτονα Φώτη Σαγώνα. Το «Ξηρόμερο/Dryland» πέρασε μέσα από μια συναισθηματική αναζήτηση της μεγάλης κυρίας των πανηγυρτζίδικων πάλκων της ηπειρωτικής Ελλάδας, Κικής Μαργαρώνη, η φωνή της οποίας ακούγεται να τραγουδάει με νεοδημοτικό ήχο για τους τραυματισμένους του έρωτα.
Οι πλάκες του πεζοδρομίου σχηματίζουν μια πλατεία στην άκρη της εγκατάστασης, οι γνωστές κόρνες που μοιάζουν με χωνιά –12 στο χώρο– αναπαράγουν επιθετικά το γνωστό eco των μικροφώνων του φανταστικού πάλκου, ενώ τα σκληρά φώτα της οροφής κάνουν τις στοιβαγμένες λευκές καρέκλες να φαίνονται σχεδόν ωραίες.
Οι πλαστικές καρέκλες
Καθώς κάποιοι από τους επισκέπτες τραβούν μερικές από τη στοίβα για να καθίσουν μπροστά στο αγροτικό μηχάνημα-περφόρμερ, σκέφτομαι το πρόσφατο άρθρο της εφημερίδας New York Times που χαρακτήρισε αυτές τις πλαστικές καρέκλες αντικείμενο-σύμβολο του αιώνα που ζούμε. Η εγκατάσταση του «Ξηρόμερου» εμπνέεται από πανηγύρια της Θεσσαλίας, χωρίς ωστόσο να εστιάζει στην καταγωγή των αγροτικών εορτών και στη νεοελληνική λαϊκή παράδοση. Οπως και τα καθίσματα, το έργο δεν νοσταλγεί την καταγωγή του, ούτε εμβαθύνει στις ρίζες του, ανιχνεύει όμως τη σχέση του με το παρόν. Η ελληνικότητα –ή «μετα-ελληνικότητα» αν μας επιτραπεί ο όρος– επιστρέφει μέσα από τις συνδηλώσεις ως σχόλιο πάνω στην αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας, η οποία ακόμη αναζητά ένα σώμα για να εκφραστεί.
Η 60ή Μπιενάλε της Βενετίας, ανοιχτή προς το παρόν μόνο για τους διαπιστευμένους επισκέπτες, φιλοξενεί ένα πλήθος ενταγμένο στον σύγχρονο κόσμο της τέχνης –δημοσιογράφους, κριτικούς, επιμελητές, καλλιτέχνες– όλοι τους έτοιμοι να καταβροχθίσουν νέες καλλιτεχνικές εμπειρίες. Γιατί τελικά η συγκεκριμένη διοργάνωση, η μεγαλύτερη και εξαιρετικά επιδραστική στο διεθνές εικαστικό περιβάλλον, είναι αυτό: βίωμα και σχόλιο για όσα συμβαίνουν τώρα, όχι μόνο στη τέχνη, αλλά επίσης στην κοινωνία και στην πολιτική.
Η υλοποίηση του έργου και η έκθεσή του στη Βενετία έχει ως κύριο χρηματοδότη το ΥΠΠΟ. Επιμελητής του ελληνικού περιπτέρου είναι ο Πάνος Γιαννικόπουλος. Περίπτερο της Ελλάδας – La Biennale di Venezia, Giardini, 20 Απριλίου έως 24 Νοεμβρίου 2024.