ΒΕΝΕΤΙΑ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Οι καραμπινιέροι που φρουρούν το κλειστό περίπτερο του Ισραήλ και απέναντι μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας για τους βομβαρδισμούς στη Γάζα. Το περίπτερο της Πολωνίας που άλλαξε την τελευταία στιγμή εκπροσώπηση μετά τις πρόσφατες εκλογές δίνοντας χώρο και λόγο σε Oυκρανούς καλλιτέχνες. Υπερπολυτελή γιοτ για τους μαικήνες της σύγχρονης τέχνης, εκκεντρικές παρουσίες καλλιτεχνών και επιμελητών από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, πάρτι διάσημων σχεδιαστών και φιλότεχνων, και παράλληλα μια στρατιά από βοηθητικό προσωπικό που καθαρίζουν και σκουπίζουν ό,τι εμείς οι επισκέπτες αφήνουμε καθημερινά πίσω μας.
Η φετινή Μπιενάλε που ανοίγει σήμερα για το κοινό μοιάζει με έναν λαμπερό αστερισμό διαφορετικών οικονομικών, γεωπολιτικών και πολιτισμικών διαστάσεων που παλεύουν να ενταχθούν σε ένα ενιαίο πλαίσιο. Η έκθεση περιλαμβάνει 86 εθνικές συμμετοχές, ενώ τέσσερις αφρικανικές χώρες συμμετέχουν για πρώτη φορά (Μπενίν, Αιθιοπία, Τιμόρ και Τανζανία). Οι εθνικές αντιπροσωπείες στην καλύτερη περίπτωση έχουν τις ρίζες τους στις τοπικές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, ωστόσο η σύγχρονη τέχνη όχι μόνον δεν κρύβει, αλλά αντιθέτως υπογραμμίζει τη σχέση της με την παγκόσμια πολιτική, ούσα ταυτόχρονα χώρος αντίστασης και πολιτιστικής διπλωματίας.
Το πνεύμα δίνει άλλωστε ο τίτλος της φετινής Μπιενάλε, «Ξένοι Παντού», που αποτυπώνεται σε μια εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας στα ναυπηγεία Gaggiandre στο Arsenale του επιμελητή της διοργάνωσης Αντριάνο Πεντρόσα. Το σκηνικό του έργου είναι ένας κόσμος γεμάτος με ποικίλες κρίσεις σε χώρες, έθνη, εδάφη και σύνορα, που αντικατοπτρίζουν τους κινδύνους της γλώσσας, της μετάφρασης, της εθνικότητας, εκφράζοντας διαφορές που εξαρτώνται από την ταυτότητα, τη φυλή, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τον πλούτο. «Οπου κι αν πάτε, όπου κι αν βρίσκεστε θα συναντάτε πάντα ξένους – αυτοί/εμείς είμαστε παντού. Οπου κι αν βρεθείς, είσαι πάντα βαθιά μέσα σου, ξένος», σημειώνει ο Πεντροσάντε δίνοντας το στίγμα της διοργάνωσης.
Στα περίπτερα, πάντως, βλέπουμε μια ομοιογένεια στις εκπροσωπήσεις, που μάλλον έχει να κάνει με τις κοινές αγωνίες της σύγχρονης τέχνης σχετικά με το επόμενο σημαντικό βήμα της. Πού πηγαίνουμε, μοιάζει να αναρωτιούνται οι καλλιτέχνες, κι αν όλοι είμαστε «Ξένοι Παντού», αναρωτιέμαι τι νόημα έχει η ύπαρξη εθνικών περιπτέρων. Αν τώρα αφήσουμε στην άκρη το εννοιολογικό πλαίσιο και μπούμε στην επικράτεια ενός εικαστικού θεσμού που προσδίδει κύρος στους καλλιτέχνες που διαγωνίζονται, ξεχωρίζουμε ορισμένα εθνικά περίπτερα που ήδη συζητιούνται και έξω από τις εισόδους τους σχηματίζονται μεγάλες ουρές.
Οι εθνικές αντιπροσωπείες έχουν τις ρίζες τους στις τοπικές ιδιαιτερότητες, ωστόσο η πολιτική είναι πανταχού παρούσα.
Το γερμανικό περίπτερο ισορροπεί στο πέρασμα ανάμεσα στο παρελθόν που εξαφανίζεται και ένα ασαφές μέλλον. Το παρόν δεν είναι παρά μια ενδιάμεση κατάσταση, ένα χώρος τράνζιτ για κάθε είδους μετανάστες. Στο αιγυπτιακό περίπτερο, ο Αιγύπτιος καλλιτέχνης Γουαέλ Σόκι χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο, τη γλυπτική, την περφόρμανς και το σχέδιο για να εξετάσει και να αντιστρέψει καθιερωμένες έννοιες εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας που είναι ενταγμένες στην πολιτιστική κληρονομιά του αραβικού κόσμου.
Στον αισθητικό και εκφραστικό μινιμαλισμό μιας εξαιρετικής καλλιτέχνιδας με αφρικανική καταγωγή, της Κιπουάνα Κιουάνγκα που έχει μετατρέψει το καναδικό περίπτερο σε μια ενιαία γλυπτική εγκατάσταση, η Γιαπωνέζα Γιούκο Μόρι στην πρόταση της Ιαπωνίας αντιπαραθέτει τη δική της εκδοχή της αφαίρεσης μιλώντας για την αποσύνθεση και τις αλλαγές στη φύση μέσα από καθημερινά αντικείμενα.
Στη χρωμοφοβία της σύγχρονης τέχνης επιτίθεται η αμερικανική εθνική συμμετοχή. Ο Τζέφρι Γκίμπσον, μέλος της μπάντας των Ινδιάνων Choctaw του Μισισιπή και καταγωγή από τους Τσερόκι, που μεγάλωσε σε μεγάλα αστικά κέντρα των ΗΠΑ, της Γερμανίας και της Κορέας εκφράζεται με μια οπτική γλώσσα που αντλεί από αμερικανικές, ιθαγενείς και queer ιστορίες, και αναφορές σε δημοφιλείς υποκουλτούρες, λογοτεχνία και παγκόσμιες καλλιτεχνικές παραδόσεις. Από την άλλη πλευρά, στο βρετανικό περίπτερο ο συγγραφέας και εικαστικός σερ Τζον Ακόμφρα εστιάζοντας στην ακοή παρά στην όραση, εξερευνά τον ρόλο του νερού στην κατανόηση του κόσμου μας και στη διατήρηση της μνήμης μιλώντας για τη φυλετική αδικία, τις εμπειρίες των μεταναστών της διασποράς και την κλιματική αλλαγή.
Η απονομή των βραβείων του διαγωνιστικού τμήματος θα πραγματοποιηθεί σήμερα το βράδυ. Εως τότε όλοι οι επισκέπτες της Μπιενάλε θα συνεχίσουν να περπατούν με τα κινητά τηλέφωνα στο χέρι διαβάζοντας –παραδόξως– όσα την ίδια στιγμή ζουν.