«Ηθελε να μεγαλώσουμε συνεχίζοντας να βλέπουμε τη ζωή με τα ανάλαφρα μάτια της ψυχής», λέει η Χριστίνα Αγγελοπούλου, η μία από τις δύο εγγονές του Στράτη Μυριβήλη (1890-1969), αναφερόμενη στον παππού της.
Συναντηθήκαμε στην ημερίδα που διοργανώθηκε την Τετάρτη στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, αφιερωμένη στον Ελληνα λογοτέχνη και στο εμβληματικό του μυθιστόρημα «Ζωή εν τάφω». Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου, και πριν από λίγες ημέρες, οι εκδόσεις της Εστίας μας προσέφεραν για πρώτη φορά σε έναν τόμο τις δύο πρώτες εκδόσεις του έργου (Μυτιλήνη 1924, Αθήνα 1930) σε επιμέλεια της Νίκης Λυκούργου.
Ομως η συζήτησή μας με την κ. Αγγελοπούλου δεν είναι φιλολογική· ήταν μια περιδιάβαση στις αναμνήσεις της. Την ρωτάμε εάν ο Στράτης Μυριβήλης που ανδρώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του ελληνικού 20ού αιώνα υπηρετώντας σε κάποιο πολεμικό μέτωπο από το 1912 έως το 1922, έφερνε τον πόλεμο στο σπίτι με τις αφηγήσεις του. «Ούτε μια στιγμή δεν νιώσαμε το βάρος του πολέμου», μας διαβεβαιώνει. «Ηταν ένα γλυκός παππούς, ένας χαρούμενος άνθρωπος. Θυμάμαι ότι με έπαιρνε μαζί του στη Λυρική Σκηνή να ακούσουμε οπερέτες, και ύστερα τις “ανεβάζαμε” στο σπίτι: η γιαγιά έπαιζε κιθάρα, εκείνος μαντολίνο και εγώ τραγουδούσα».
Η κ. Αγγελοπούλου πριν από 13 χρόνια ανέλαβε τη διαχείριση του προσωπικού αρχείου της μητέρας της –ο Στράτης Μυριβήλης και η Ελένη Δημητρίου απέκτησαν δύο κόρες και έναν γιο–, το οποίο τώρα οργανώνεται για να δωρηθεί επίσης στην Αμερικανική Σχολή συμπληρώνοντας την προϋπάρχουσα δωρεά.
«Τότε ήταν σαν να άνοιξε μια δίοδος, που έφερε τους νέους ανθρώπους κοντά στο έργο του Μυριβήλη», θυμάται. «Ηταν η περίοδος της κρίσης, όταν ηθοποιοί, σκηνοθέτες, ντοκιμαντερίστες, στράφηκαν στο οικείο παρελθόν ανακαλύπτοντας νέες καλλιτεχνικές πηγές. Μέσα από τα δικά τους μάτια, μέσα από τη φλόγα και τον ενθουσιασμό τους, ξαναείδα το έργο του. Η πρόταση του Μυριβήλη ήταν ξεκάθαρη: Να δούμε και να γευτούμε την ομορφιά της ζωής. Είναι εκείνος που μας ζητά με κάθε τρόπο να στρέψουμε το βλέμμα μας στη χαρά και στο φως. Συνειδητοποιώ ότι αυτό το στοιχείο αγγίζει τους νέους ανθρώπους σήμερα, και κρατάει το έργο του επίκαιρο και ζωντανό».
Ισως επίσης να γοητεύει τους νέους η ειλικρίνειά του, σκέφτομαι: Ενας συγγραφέας-πολεμιστής που με δύναμη συνδέει τον λυρισμό με τον ρεαλισμό. Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Κώστας Γιαννακόπουλος, ο οποίος συμμετείχε στην ημερίδα, είναι ένας από εκείνους που «αγάπησαν ανεπανόρθωτα» το έργο του Μυριβήλη, ανεβάζοντας μάλιστα δύο παραστάσεις με πρώτη ύλη τα διηγήματά του. «Διαβάζοντας για πρώτη φορά κάποιες ιστορίες του, δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια μου», περιγράφει, «και κατάλαβα ότι αυτός ο συγγραφέας είναι σαν τον χειρουργό, ο οποίος με το νυστέρι τέμνει και μας θεραπεύει».
«Το λογοτεχνικό έργο του Μυριβήλη είναι βεβαίως κλασικό, είναι όμως και long-seller;», ρωτάμε την εκδότρια της Εστίας Εύα Καραϊτίδη. «Το “Η ζωή εν τάφω” και η “Δασκάλα με τα χρυσά μάτια” είναι σίγουρα από τα πιο ευπώλητα μυθιστορήματά μας», απαντά. «Ωστόσο η επανέκδοση σηματοδοτεί επίσης τη φροντίδα μας για τους μεγάλους Ελληνες συγγραφείς και την προσπάθειά μας να δημιουργούμε διαρκώς νέους αναγνώστες».