JAMES BALDWIN
Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις
μτφρ. Χρήστος Οικονόμου
εκδ. Πόλις, 2024, σελ. 304
Σε ηλικία τριάντα ετών, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, ο Τζέιμς Μπάλντουιν εμφανίζεται στο αμερικανικό λογοτεχνικό προσκήνιο με το μυθιστόρημα «Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις» για να αποδείξει, ευθύς εξαρχής, πως η φωνή του ήταν διαυγής, ολοζώντανη και έτοιμη από καιρό να μιλήσει με ευθύτητα για τα ζητήματα των μαύρων.
Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα πρωτόλειο μυθιστόρημα, σχεδόν αυτοβιογραφικό, με το οποίο ο συγγραφέας σκοπεύει να ξεμπερδέψει με τα φαντάσματα της οικείας ιστορίας του, αλλά με κάτι πολύ ευρύτερο, που με «όχημα» τον δεκατετράχρονο Τζον Γκράιμς διατρέχει τις συνθήκες που βίωσαν οι μαύροι από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τη δεκαετία του ’30, μέσα στην οποία κινείται κατά κύριο λόγο το μυθιστόρημα.
Αν και η πλοκή εκκινεί και ολοκληρώνεται μέσα σε ένα 24ωρο, την ημέρα των γενεθλίων του Τζον, στην ουσία εκτείνεται σε διάρκεια εβδομήντα ετών με συνεχείς αναδρομές και καταβυθίσεις στο παρελθόν που διατρέχουν γεωγραφικά την Αμερική από τον Νότο έως το Χάρλεμ.
Καταπίεση
Ο Τζον φλέγεται για απαντήσεις που αφορούν τη σχέση του με τη θρησκεία (ο βίαιος πατριός του είναι αρχιδιάκονος σε μια πεντηκοστιανή εκκλησία και έχει επιβάλει σκληρούς νόμους εντός του σπιτιού του), τη σεξουαλικότητά του (αμφίθυμη, το δίχως άλλο), την έννοια της ντροπής και το βάρος της ενοχής που κουβαλάει μέσα του.
Το εκκλησίασμα στο μυθιστόρημα μοιάζει με δικαστήριο που δεν προτίθεται να αθωώσει τους πιστούς. Ο Θεός δεν σκέπει τους ανθρώπους με τη χάρη του ελέους, αλλά με τον φόβο της τιμωρίας. Κάθε παρέκκλιση ισοδυναμεί με το κατρακύλισμα στην αμαρτία, άρα και στην κόλαση.
Η κλειστή κοινωνία των μαύρων του Χάρλεμ αναγκάζει τους ανθρώπους να ζουν μια διπλή ζωή, βουτηγμένη στην υποκρισία, στη μοναξιά, στα απωθημένα, στην καταπίεση, ειδικά των γυναικών, και δευτερευόντως (αλλά όχι δίχως σημαντικές σημάνσεις) στη φυλετική μειονεξία έναντι των λευκών.
Ολα αυτά ο Τζον θέλει να τα αποτινάξει από πάνω του. Είναι μόλις δεκατεσσάρων και τα αναπάντητα ερωτήματα της ύπαρξής του τον οδηγούν σε ένα παραληρηματικό κρεσέντο στο τέλος του βιβλίου, από το οποίο θα βγει συνειδητοποιημένος ότι η ζωή του στο μέλλον δεν θα είναι ξανά ίδια με πριν. Κάτι μέσα του έχει μεταστραφεί, κάτι σκοτεινό έχει φωτιστεί. Οι κρυφές γωνίες της εν εξελίξει προσωπικότητάς του έχουν αποκτήσει άλλο σχήμα.
Μέσα σε 24 ώρες, την ημέρα γενεθλίων του ήρωα, ο συγγραφέας «χωράει» επτά δεκαετίες, με συνεχείς αναδρομές και καταβυθίσεις στο παρελθόν που έχουν αφετηρία στον αμερικανικό Νότο.
Παράλληλα, αλλά όχι έκκεντρα, με την πορεία ενηλικίωσης του Τζον, ο Μπάλντουιν στρέφει την προσοχή του (με βαθύτατο ανθρωπισμό) στο ταραγμένο παρελθόν του πατριού του, Γκάμπριελ, που από ατίθασος και αντικοινωνικός γίνεται ιεραπόστολος, και της μητέρας του, Ελίζαμπεθ, που από τον Νότο, μετά τον θάνατο της μητέρας της, φεύγει για τη Νέα Υόρκη. Μένει έγκυος από τον Ρίτσαρντ, έναν νεαρό υπάλληλο σε παντοπωλείο που θα έχει άσχημο τέλος, για να γνωρίσει, τελικά, τον Γκάμπριελ και να ενώσουν τις τύχες, αλλά και τα βάρη του παρελθόντος τους.
Σημαντικό κομμάτι της ιστορίας παίζει και η αδελφή του Γκάμπριελ, Φλόρενς, που και αυτή με τη σειρά της κάνει την ίδια διαδρομή με την Ελίζαμπεθ, δίχως τελικά να ευτυχήσει στη ζωή της.
Δεσμώτες
Είναι, άραγε, η μοίρα, το χρώμα του δέρματος, οι κοινωνικές συνθήκες; Τι κάνει αυτούς τους ανθρώπους να μην καταφέρνουν να ζήσουν αποδεσμευμένοι από στεγανά και πρέπει; Αυτό ακριβώς θα αναζητήσει και ο Τζον στην πιο κρίσιμη ηλικία της ζωής του. Τότε που πρέπει να αποφασίσει πώς θα πορευτεί.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ρυθμού που άλλοτε θυμίζει γκόσπελ κι άλλοτε έχει την ποιητικότητα και την εκφορά λόγου από τη Βίβλο. Ο Μπάλντουιν φτιάχνει έναν ύμνο που διαβάζεται με τα μάτια και τραγουδιέται με τη ψυχή. Διόλου τυχαίο πως μόλις εκδόθηκε οι κριτικές που έλαβε ήταν κάτι παραπάνω από αποθεωτικές.
Θα ακολουθήσουν, φυσικά, πολλά άλλα βιβλία αιχμής, που θα τον μετατρέψουν σε εμβληματικό συγγραφέα της μαύρης λογοτεχνίας, ωστόσο, αυτό το πρώτο έδειξε ότι ο κόσμος μέσα στον οποίο αποφάσισε να κινηθεί συγγραφικά ήταν παλλόμενος, τραυματισμένος, κρυπτικός και τόσο έντονα φορτισμένος πολιτικά, κοινωνικά και συναισθηματικά. Ο Μπάλντουιν δεν κατέγραψε απλώς αυτόν τον πολύπαθο κόσμο, αλλά ανακάλυψε τις εσωτερικές δυνάμεις του. Εξαιρετική η μετάφραση του Χρήστου Οικονόμου.