Ιουλίτα Ηλιοπούλου
Γη Μήτηρ
εκδ. Υψιλον
σελ. 48
Η νέα ποιητική συλλογή της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, εξέχουσας ποιήτριας της γενιάς της, έχει τον τίτλο «Γη Μήτηρ» και αποτελείται από 28 ποιήματα. Θέμα τους είναι η απώλεια της μητέρας της, Δήμητρας. Με αυτό ως δεδομένο, αν η ποιήτρια δεν προχωρούσε στη δημοσίευση, θα έκανε, ενδεχομένως, μια ιδιωτικής τάξεως πράξη αποχαιρετισμού. Η δημοσίευση, αντίθετα, είναι μια ένδειξη ότι αρνείται να την αποχαιρετίσει: θέλει να μοιραστεί την απώλειά της όχι μόνο με τους πλησίον, αλλά και τους μακράν. Θέλει μια γέννα από αυτόν τον θάνατο, τη γέννα ενός ποιητικού γεγονότος. Είναι η άμυνά της απέναντι στην αδυσώπητη τελικότητα της λήθης.
Για το ποιητικό γεγονός, επομένως, είναι αυτό το σχόλιο και όχι για το πένθος που το γέννησε. Τα μέρη του είναι σύντομα, με ποικιλομορφία ρυθμών στον ελεύθερο στίχο τους. Ως σύνθεση είναι φιλοτεχνημένα στο σχήμα Θέμα και Παραλλαγές. Είναι πολύ κοντά στη μουσική αυτά τα ποιήματα. Τα διαβάζω και αισθάνομαι ότι ακούω ήχους από το «Ροντό» του Μότσαρτ ή του Σατί τα θλιμμένα μοτίβα των «Γυμνοπαιδιών». Το συναισθησιακό αυτό στοιχείο διαπερνά το σύνολο του έργου.
Το αρχικό ποίημα της συλλογής έχει τον τίτλο «Μαμά μου» και μεταφέρει αμέσως στον αναγνώστη τον αρχικό, τον πριν-από-την έμπνευση, αυτόματο, κραδασμό της δημιουργού. Το ξάφνιασμα του κραδασμού το «κρατάει» ως συστατικό, δομικό στοιχείο όλης της σύνθεσης καθώς, στη συνέχεια, το αναβαθμίζει σε καταληκτικό στίχο άλλων ποιημάτων, ένα είδος λάιτ μοτίφ όλου του έργου. Πάνω του η Ηλιοπούλου χαράσσει ένα πλήθος σχεδιάσματα που καθρεφτίζουν τη μάνα της, λυρικές εικόνες τρυφερής ευγένειας. Καμιά τους δεν θυμίζει θάνατο. Και μολοντούτο, όλος ο τρυφερός ψιθυρισμός καταλήγει, συχνά, στην εμβρόντητη συνειδητοποίηση του θανάτου με το «Μαμά μου» ως στίχο όχι μόνο καταληκτικό αλλά και συμπερασματικό. Οπως στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα «Ισως Μεσάνυχτα»: Κοιτάζεις από το τότε καλοκαίρι σου/Γελαστή/ Κλεισμένη στο ξύλινο κάδρο/ Πλάι σου ένα κερί/ Τρεμοπαίζει η φλόγα/ Ταράσσει τα όνειρα/ Οσων μεσάνυχτα τώρα κοιμούνται. Ξυπνώ/ Είναι αλήθεια. Μαμά μου.
Ενα βαθύ γλωσσικό αίσθημα διακρίνει και εδώ, όπως στο σύνολο του ποιητικού της έργου την Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Της δίνει τη δυνατότητα να τεχνουργεί περίτεχνες παρηχήσεις, αλλά και δεν την εμποδίζει να εκφράζεται με αναπάντεχα «μη συντακτικές» χρήσεις του «υπάρχω» όπως η παρακάτω από το ποίημα «Λήθαργος»: Λειμώνας έρημος/Ληστής αγρεύοντας/ Τη λήθη λήθαργος/ Λήθαργος αργός/ Αργός που δεν κοιτάς/ Που δεν ακούς/ Που δεν με νοιώθεις/ Που δεν με υπάρχεις.
Φυσικά, αυτό που αγκιστρώνει κάθε φορά τον αναγνώστη στην ποίηση της Ηλιοπούλου είναι η λυρική μεταστοιχείωση των ερεθισμάτων που μια συνθήκη προκαλεί. Είναι σοδειά αντάξια των κλασικών δασκάλων από τον Ελύτη έως τον Σολωμό. Στο τωρινό βιβλίο θα πρόσθετα και ένα στοιχείο περιεχομένου: ο χρόνος μπορεί να μην αποδυναμώνει τα ψυχολογικά στηρίγματα το ίδιο σε όλους. Στην ακμή της ηλικίας μας, η μάνα δεν είναι πια το κέντρο του κόσμου που ήταν όταν ήμαστε παιδιά. Αλλά η μάνα στο έργο «Γη Μήτηρ» δεν ανήκει σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Η απώλειά της ξανακάνει τη θυγατέρα ένα παιδάκι στην ηλικία της φροντίδας, της στοργής, της ασφάλειας. Ενα παιδάκι, όμως, που πενθεί σαν μεγάλος.
* Ο κ. Αντώνης Κωτίδης είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
