Ηταν Γενάρης του 2005. Ψιλόβρεχε. Σε ένα «κουτούκι» στη Σπάρτη ήμουν με δύο φίλους. Εκεί γνώρισα ένα σοβαρό ηλικιωμένο άτομο, ο οποίος μου συστήθηκε και μου είπε ότι ήταν συνταξιούχος ανώτερος δημόσιος υπάλληλος, γέννημα-θρέμμα της Σπάρτης, και ότι όλα τα χρόνια ζούσε εκεί.
Μου παραπονιόταν ότι οι συμπατριώτες μας είναι αδιάφοροι, ότι δεν εκτιμούν την ιστορία τους και συνεχίζοντας το «κατηγορώ» του αναφέρθηκε στην ύπαρξη ενός ψηφιδωτού το οποίο θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό, που απεικονίζει την Αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία.
Γνώριζα ότι σε υπόγεια παλαιών οικοδομών της Σπάρτης υπάρχουν ψηφιδωτά ρωμαϊκής εποχής, όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Σπάρτη και την καθιέρωσαν ως παραθεριστικό τόπο, και τα οποία βρέθηκαν κατά το γκρέμισμα για την ανέγερση νέων οικοδομών.
Κανείς, όμως, δεν μου είχε αναφέρει για την ύπαρξη τέτοιου ψηφιδωτού.
Την άλλη μέρα παρακάλεσα τη φίλη μου Αμαλία Ανδρουλιδάκη, που τότε υπηρετούσε στην αρχαιολογική υπηρεσία της πόλεως και τώρα είναι γενική διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού, να με οδηγήσει στον χώρο, αφού βρήκε τον άνθρωπο που είχε τα κλειδιά του.
Η περιέργειά μου είχε κορυφωθεί και έτσι από τα χαράματα της επομένης βρέθηκα σ’ ένα καφενείο της περιοχής περιμένοντας την Αμαλία και τον άνθρωπο με τα κλειδιά. Οταν τελικά όλοι μαζευτήκαμε, πήγαμε στον χώρο, ξεκλειδώσαμε τη σιδερένια πόρτα της αυλής και μπήκαμε μέσα. Εκεί βρεθήκαμε σε ένα ισόγειο με δύο επίπεδα. Στο πρώτο ήταν το ψηφιδωτό της Αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία και στο άλλο, το χαμηλότερο, ο Ορφέας με τη λύρα του. Και τα δύο ψηφιδωτά ήταν καλυμμένα από στρώμα σκόνης. Μόλις στοιχειωδώς καθαρίστηκαν, τότε αναδείχθηκε όλη τους η ομορφιά.
Στάθηκα αρκετή ώρα θαυμάζοντάς τα. Αμέσως κατάλαβα ότι αυτό το οποίο έβλεπα εκείνη τη στιγμή θα έπρεπε να γίνει ευρύτερα γνωστό.
Είναι ιδιαίτερης σημασίας να αναφερθεί ότι τα δύο in situ ψηφιδωτά στεγάζονται με ειδικά σχεδιασμένο στέγαστρο που φέρει νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία και αποτελεί μάλλον την πρώτη απόπειρα σχεδιασμού σταθερού και μόνιμου στεγάστρου στην Ελλάδα ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Στη συνέχεια πληροφορήθηκα ότι το 1880 το κράτος, αναγνωρίζοντας την αξία των ψηφιδωτών, είχε αγοράσει από ιδιώτη τον χώρο εκείνο, που όμως δεν ήταν καταγεγραμμένος στα δημόσια κτήματα, πράγμα που έγινε πρόσφατα.
Στον ίδιο χώρο, όμως, ήταν στοιβαγμένα πολλά ψηφιδωτά που είχαν εξαχθεί από άλλες οικοδομές. Ο χώρος, δηλαδή, είχε μετατραπεί σε αποθήκη ψηφιδωτών. Το πρώτο που έπρεπε να γίνει ήταν η μεταφορά τους στον χώρο στον οποίο το υπουργείο Πολιτισμού είχε συστηματικά αποθηκεύσει διάφορα άλλα ψηφιδωτά. Ομως η υπηρεσία δεν είχε τη σχετική πίστωση για την πραγματοποίησή της. Πάντως η μεταφορά πραγματοποιήθηκε και τα ψηφιδωτά μεταφέρθηκαν σε μια πολύ καλά οργανωμένη αποθήκη, την οποία είχε δημιουργήσει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Σπάρτης. Ετσι και το πρόβλημα αυτό λύθηκε.
Στον ίδιο χώρο υπήρχαν δύο πρόχειρα κτίσματα τα οποία, ενώ είχαν κριθεί από την πολεοδομία κατεδαφιστέα, κανείς δεν ενδιαφερόταν να γκρεμιστούν. Υστερα από αναφορά μου στον δήμαρχο της πόλεως, έγινε πρόσφατα δυνατή η κατεδάφισή τους. Ετσι ο χώρος απελευθερώθηκε πλήρως.
Αυτή την περίοδο με απασχολούσε η αντιμετώπιση των διαφόρων δαπανών που συνέχεια προέκυπταν και που στο μέλλον θα ήταν μεγαλύτερες. Απευθύνθηκα σε όλους τους οργανισμούς που διαθέτουν χρήματα για παρόμοιους σκοπούς. Δεν βρήκα ανταπόκριση. Ολοι οι αρνηθέντες προέβαλαν το επιχείρημα ότι δεν μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν ένα έργο το οποίο δεν γνώριζαν πότε θα αρχίσει λόγω της υφιστάμενης γραφειοκρατίας, ούτε το τελικό ποσό το οποίο θα απαιτηθεί. Τελικά ο μόνος που δέχτηκε, και μάλιστα σχεδόν αμέσως, ήταν ο Ανδρέας Δρακόπουλος, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ετσι, αφού εξευρέθηκαν και τα χρήματα, εκείνο το οποίο ήταν απαραίτητο να βρεθεί ήταν ότι θα έπρεπε να γίνουν σχέδια και μετέπειτα ο εργολάβος που θα τα εκτελούσε. Τελικά βρέθηκε το γραφείο που θα έκανε τα σχέδια. Το γραφείο αυτό είχε πολύ μεγάλη εμπειρία σε τέτοιου είδους μελέτες και, αφού κουβέντιασα μαζί με την κ. Μαρία Μαγνήσαλη, αρχιτέκτονα που ηγείτο, αποφάσισα αυτό να αναλάβει τη διεκπεραίωση του έργου. Τελικά τα σχέδια είναι έτοιμα και όσοι τα είδαν συμφώνησαν μαζί μου ότι είναι τέλεια.
Ολα αυτά τα χρόνια, και είναι πολλά (2005-2020), αντιμετώπισα δυσκολίες και μικρότητες τις οποίες παράβλεπα και τώρα ελπίζω ότι φθάσαμε στην αρχή του τέλους. Ελπίζω ότι σε λίγους μήνες ο λαός της Σπάρτης θα χαρεί το έργο αυτό που πραγματοποιείται με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, τον πρόεδρο του οποίου, Ανδρέα Δρακόπουλο, ιδιαίτερα ευχαριστώ.
* Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι πρώην υπουργός και βουλευτής και νυν αγρότης.