Η αριστοτελική φιλοσοφία της φύσης υποτιμήθηκε επί αιώνες και η Φυσική του Σταγειρίτη θεωρήθηκε ότι απέτυχε παταγωδώς. Αιτία αυτής της στάσης πιστεύω ότι υπήρξε το μεγάλο χάσμα που χώριζε το αριστοτελικό δυναμικό μοντέλο της φύσης από τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής γνώσης που εισήγαγαν οι πρωταγωνιστές της «επιστημονικής επανάστασης», Κοπέρνικος, Κέπλερ, Γαλιλαίος και εν συνεχεία ο Νεύτων. Για όλους αυτούς, η Φυσική επιστήμη οικοδομείται πάνω στην παρατήρηση, στο πείραμα και στην ποσοτικοποίηση της φύσης, με κύριο όργανο τα Μαθηματικά. Eτσι, δεν υπάρχει χώρος για τον αριστοτελικό κόσμο των πραγματικών ποιοτήτων, των ποιοτικών μετασχηματισμών, με μια λέξη, για το γίγνεσθαι της φύσης.
Ο Αριστοτέλης βλέπει τον φυσικό κόσμο σαν ένα δυναμικό όλον. Στα «Φυσικά» ταυτίζει τα «τὰ φύσει ὄντα» με τα «κινούμενα», και διευκρινίζει, ότι όταν αναφέρεται στα «φύσει ὄντα», εννοεί όλα τα είδη των ζώων και τα μέρη τους, όλα τα φυτά, καθώς και τα απλά σώματα, γη, αέρα, φωτιά, νερό (βλ. Φυσ. 192b 8-10), τα οποία έχουν μέσα τους την αρχή της κίνησης και της στάσης (βλ. Φυσ. 192b14-15). Η κίνηση μάλιστα δεν είναι μόνον η μετάθεση μέσα στον χώρο, όπως συμβαίνει στη δημοκρίτεια και νευτώνεια ατομική θεωρία, αλλά κυρίως κάθε είδους μεταβολή, δηλαδή η αὔξησις και φθίσις, η ἀλλοίωσις και η γένεσις και φθορά (βλ. Φυσ. ΙΙΙ.1, 201a10-16). Η φύση, λοιπόν, δεν είναι μια στατική συλλογή από ατομικές εν ενεργεία ουσίες του κόσμου της νευτώνειας Φυσικής, αλλά κυρίως το πεδίο όπου συντελούνται φυσικές διαδικασίες, ένα διαρκές πέρασμα από την εν δυνάμει στην εν ενεργεία κατάσταση.
Aυτό πιστεύω ότι αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Ταυτόχρονα προσφέρει τη γέφυρα για να φανεί η εννοιολογική συγγένεια με την Κβαντική Φυσική και Φυσική των Στοιχειωδών Σωματίων, όπου τα υπο-ατομικά «σωματίδια», όπως τα ηλεκτρόνια, πιόνια, μιόνια, μεζόνια, κουάρκς, δεν είναι οι συμπαγείς, σαφώς προσδιορισμένοι, αμετάβλητοι «δομικοί λίθοι» της ύλης της νευτώνειας Φυσικής. Δεν έχουν σαφή όρια, αλλά ούτε και τη σταθερότητα των αντικειμένων της κλασικής Φυσικής, καθώς διαρκώς μετασχηματίζονται και συντελείται έτσι, με όρους αριστοτελικούς, ένα διαρκές πέρασμα από τη δυνάμει στην ἐν ἐνεργείᾳ κατάσταση. Πρόκειται για μία εσωτερική κίνηση, η οποία περιλαμβάνει «όλους τους δυνατούς μετασχηματισμούς της ύλης», όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο David Bohm («Causality and chance in Modern Physics», London 1980).
Ολα αυτά θεωρώ ότι συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι ο τρόπος που βλέπει τη φύση ο Αριστοτέλης είναι πολύ πιο κοντά από τη νευτώνεια Φυσική στην εικόνα της φύσης της σύγχρονης επιστήμης. Η πρότασή μου, λοιπόν, η οποία εισάγει παράλληλα τον νεο-αριστοτελισμό στη Φιλοσοφία της Επιστήμης, είναι ότι θα πρέπει να επιχειρήσουμε μία εκ νέου ανάγνωση του αριστοτελικού έργου υπό το φως των νέων ανακαλύψεων στον χώρο των επιστημών.
* Ομότιμη καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης, πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, ΑΠΘ.