Το βράδυ της Παρασκευής 12 Σεπτεμβρίου 2008, ο Αμερικανός συγγραφέας Ντέιβιντ Φόστερ Ουάλας κατάφερε να πείσει τη γυναίκα του, την εικαστικό Karen Green, να φύγει για λίγο από το σπίτι, όπου παρέμενε αδιάλειπτα τις τελευταίες εβδομάδες, ακριβώς για να προλάβει μία ακόμη απόπειρα αυτοκτονίας (συνέπεια της χρόνιας κατάθλιψης που τον βασάνιζε). Προτού κρεμαστεί, ο Ουάλας άναψε τα φώτα του γκαράζ και τακτοποίησε τα πρώτα 12 κεφάλαια του μυθιστορήματός του «The Pale King», μαζί με τις σημειώσεις για τα επόμενα κεφάλαια. Ηταν 46 ετών.
Το 2012, το ημιτελές έργο απέσπασε το βραβείο Pulitzer, το οποίο για πρώτη φορά απονεμήθηκε όχι σε έναν, αλλά σε τρεις συγγραφείς – οι άλλοι αποδέκτες ήταν οι Κάρεν Ράσελ και Ντένις Τζόνσον.
Αν και φτιαγμένο από λέξεις, το σύμπαν του Ουάλας είναι αδύνατον να μεταδοθεί με λέξεις στους αμύητους. Eίναι ένας κόσμος, όπου τα πάντα βρίσκονται υπό αμφισβήτηση, όπου το χιούμορ αφήνει μια επίγευση θλίψης και όπου μια βαθιά υπαρξιακή αγωνία αναδύεται ακόμα και από τις πιο τετριμμένες σκηνές καθημερινότητας. Ωθούμενος από τα ίδια, διαχρονικά ανθρώπινα ερωτήματα, που διαπνέουν τα έργα των μεγάλων λογοτεχνών, από τον Σαίξπηρ έως τον Ντοστογιέφσκι, ο ταλαντούχος Αμερικανός συγγραφέας ήταν ταυτόχρονα παιδί της εποχής του – της τηλεόρασης και της εύπεπτης κατανάλωσης.
Στα μυθιστορήματα, τα διηγήματα και τα άρθρα του, επιχείρησε να καταγράψει ακριβώς τι σημαίνει να ζεις στις ΗΠΑ του τέλους του 20ού αιώνα: Για την εμμονή με την ψυχαγωγία, η οποία πωλείται και καταναλώνεται σε προπληρωμένα πακέτα-κρουαζιέρες, λούνα παρκ ή συνδρομές σε δορυφορικά κανάλια. Για την ειρωνεία, που κάποτε είχε αξία ως μέσο κριτικής, αλλά έγινε επικίνδυνη όταν κατάντησε μόδα. Για ένα κράτος νευρωτικών, χρόνια ανικανοποίητων και εθισμένων σε κάθε είδους ουσίες ή επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες, που έχουν μοναδικό στόχο να αμβλύνουν το αίσθημα του εσωτερικού κενού.
Γεμάτος αντιφάσεις
Το πορτρέτο του Ουάλας, που σκιαγραφείται από τον D.T. Max στη βιογραφία «Every Love Story is A Love Story» (2013), δεν απέχει πολύ από την εικόνα που σχηματίζεται στο μυαλό του αναγνώστη καθώς προσπαθεί να πλοηγηθεί ανάμεσα στις τεράστιες προτάσεις, τους ευφάνταστους νεολογισμούς και τις κωμικά τραγικές ή τραγικά κωμικές ιστορίες του συγγραφέα – συνήθως συνοδευόμενες από ατελείωτες υποσημειώσεις. Είναι ένας άνθρωπος γεμάτος αντιφάσεις και ίσως υπερβολικά ευφυής για να επαναπαυτεί στη γαλήνη της άγνοιας, που προϋποθέτει η ευτυχία. Μπορεί να ειρωνεύεται την ειρωνεία ή να καταρρίπτει τη λογική χρησιμοποιώντας απόλυτα λογικά επιχειρήματα. Σκληρός, αλλά και εύθραυστος, κυνικός, αλλά γεμάτος συναισθήματα, ένας μοναχικός εσωστρεφής με την ασυγκράτητη επιθυμία να εκθέσει το σκοτάδι του στα μάτια αγνώστων. Αποδομεί με χειρουργική ακρίβεια τους χαρακτήρες του και μαζί τους τον ίδιο του τον εαυτό, για να αποκαλύψει τις πιο ανομολόγητες πτυχές της ανθρώπινης φύσης – τρομακτικές όχι επειδή είναι απάνθρωπες, αλλά ακριβώς γιατί είναι επώδυνα οικείες.
Η καλή λογοτεχνία «πιθανότατα είναι αποτέλεσμα της βούλησης να ξεγυμνωθείς πνευματικά και συναισθηματικά, να ρισκάρεις να φανείς βαρετός, μελοδραματικός, αφελής ή σαχλός», ανέφερε σε μία συνέντευξη το 1993. «Πρόθυμος, κατά κάποιο τρόπο, να πεθάνεις για να αγγίξεις τον αναγνώστη». Στην προσωπική του ζωή, υπήρξε εξίσου αντιφατικός: Συνήθως εξαιρετικά υποστηρικτικός με τους μαθητές του στο πανεπιστήμιο, μπορούσε να γίνει βίαιος όταν έχανε την υπομονή του. Παρά το ενδιαφέρον του για τους ανθρώπους –στην περίφημη διάλεξη με τίτλο «This is Water», που έδωσε το 2005 στους φοιτητές του Kenyon College, είχε πει πως η «πραγματική ελευθερία» συνίσταται στο «να μπορείς να νοιάζεσαι για τους άλλους»–, είχε την τάση να «οικειοποιείται» τις εξιστορήσεις των συνομιλητών του και να τις εντάσσει στη μυθοπλασία του, ενίοτε προκαλώντας έντονη δυσαρέσκεια.
Σημάδια συλλογικής πλήξης
Σύμφωνα με τον Max, πολλές από τις παθογένειες που εντόπιζε ο Ουάλας στην αμερικανική κοινωνία, σχετίζονταν με δικές του ελλείψεις και αδυναμίες, χωρίς αυτό να καθιστά τις παρατηρήσεις του λιγότερο διεισδυτικές. Αντίθετα, του ήταν ευκολότερο να αναγνωρίσει τα σημάδια της συλλογικής πλήξης και φυγής από την πραγματικότητα, επειδή και ο ίδιος έπασχε από χρόνια κατάθλιψη, όπως του ήταν ευκολότερο να μιλήσει για τον εθισμό, επειδή στη διάρκεια της ζωής του υπήρξε εθισμένος στο αλκοόλ, στα ναρκωτικά, στην τηλεόραση και αργότερα στις γυναίκες.
Η κατάθλιψη κρυβόταν πίσω από τις έντονες συναισθηματικές του διακυμάνσεις και κατά πάσα πιθανότητα τον οδήγησε στην αυτοκτονία, το 2008, λίγους μήνες μετά την απόφασή του να κόψει τα αντικαταθλιπτικά ύστερα από 22 χρόνια. «Μια μαύρη τρύπα με δόντια», ήταν η φράση που χρησιμοποιούσε για να περιγράψει την ασθένεια. Αντίστοιχα, η εξάρτησή του από τα ναρκωτικά τον καθόρισε, κυρίως επειδή η προσπάθειά του να απαλλαγεί από αυτήν είχε ως αποτέλεσμα να έρθει σε επαφή με τις ομάδες αλληλοϋποστήριξης, οι οποίες αποτέλεσαν σταθερή πηγή φίλων, συντρόφων, αλλά και έμπνευσης για το υπόλοιπο της ζωής του.
Δεν είναι τυχαίο το ότι μεγάλο μέρος της δράσης του «Infinite Jest», του μεγαλύτερου και πιο διάσημου μυθιστορήματός του, διαδραματίζεται σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης. Το βιβλίο, γραμμένο αμέσως μετά την απεξάρτηση του Ουάλας από τα ναρκωτικά, σηματοδοτεί μια στροφή στον τρόπο γραφής του: Εγκαταλείπει τον μεταμοντερνισμό και τα πρότυπα, που καθόρισαν το πρώτο, νεανικό του μυθιστόρημα «The Broom of the System», όπως ο Τόμας Πίντσον, και αποφασίζει πως αποστολή της λογοτεχνίας δεν είναι να ικανοποιήσει με ευφυολογήματα και εύληπτα αστεία, αλλά να μιλήσει για το τι πραγματικά σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Μολονότι ξεπερνά τις 1.000 σελίδες, το μυθιστόρημα ουσιαστικά δεν τελειώνει ποτέ, αφήνοντας τον αναγνώστη να φανταστεί το δικό του πιθανό τέλος. Εντούτοις, σημείωσε τεράστια επιτυχία και χαρακτηρίστηκε ένα από τα καλύτερα αγγλόφωνα βιβλία των τελευταίων εκατό χρόνων.
Συνεπείς αυτόχειρες
Μετά τον εκούσιο θάνατο του Ουάλας, ο οποίος αν ζούσε θα έκλεινε τα 52 στις 21 Φεβρουαρίου, το ενδιαφέρον για το πρόσωπο και το έργο του παραμένει αμείωτο. Πρόσφατα ανακοινώθηκε πως το βιβλίο «A Road Trip With David Foster Wallace» του David Lipsky θα μεταφερθεί στον κινηματογράφο, με τον Jason Segel στον ρόλο του συγγραφέα. Πάντως, στους χιλιάδες επώνυμους και ανώνυμους, που εξέφρασαν τη συντριβή τους για τον θάνατό του, ο Ουάλας είχε δώσει την απάντηση χρόνια πριν, μιλώντας για τους καταθλιπτικούς αυτόχειρες στο διήγημα «Planet Trillathon»: «Ολοι αυτοί οι άνθρωποι… έχουν ήδη σκοτώσει τα κομμάτια του εαυτού τους, που πραγματικά έχουν σημασία. Αυτοκτονώντας, απλώς επιδεικνύουν συνέπεια».
Διαβάστε:
«Κορίτσι με παράξενα μαλλιά», μετ. Μαργαρίτα Κουλεντιανού, εκδ. Τραυλός, 2000.
«Αμερικανική λήθη», μετ. Γιάννης Πολυκανδριώτης, εκδ. Κέδρος, 2011.
D.T. Max, «Every Love Story is A Love Story», εκδ. Penguin (βιογραφία).