KATHERINE ANNE PORTER
Το πλοίο των τρελών
μτφρ.: Εφη Τσιρώνη
εκδ. Κλειδάριθμος
Ανάμεσα στο συγγραφικό έργο της βραβευμένης με Πούλιτζερ το 1965 Τεξανής δημοσιογράφου Κάθριν Αν Πόρτερ (1890-1980), που αποτελείται από συλλογές διηγημάτων και δοκιμίων, ξεχωρίζει το ένα και μοναδικό μυθιστόρημά της. Θεωρείται κλασικό στη σύγχρονη παγκόσμια πεζογραφία και εκδοτικό γεγονός, καθώς η συγγραφή του διήρκεσε είκοσι χρόνια (1941-1961). «Το πλοίο των τρελών» βασίστηκε σε προσωπικές εντυπώσεις της Πόρτερ από το πρώτο της ταξίδι στην Ευρώπη το 1932. Ομως τρεις δεκαετίες θα έχουν ήδη περάσει, μετά τη διάλυση των παραδεδομένων αξιών που επέφερε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όταν η Πόρτερ, υπό το κλίμα της αμφισβήτησης και του πολιτικού ακτιβισμού που κλιμακώνεται το ’60, θα ολοκληρώσει το μυθιστόρημά της. Ετσι, ουσιαστικές κριτικές για τα αποστήματα φυλετικού ρατσισμού, θρησκοληψίας και γυναικείας καταπίεσης που εξακολουθούν να ταράζουν τον κόσμο, διαποτίζουν τις συζητήσεις των χαρακτήρων-επιβατών του γερμανικού υπερωκεάνιου «Βέρα» με απόπλου τη Βερακρούζ του Μεξικού και προορισμό τη Γερμανία, κατά την άνοδο του ναζισμού. Ενα πλοίο-μακέτα/μικροκοινωνία των αρχών του ’30.
Η συγγραφέας μας πληροφορεί ότι ο τίτλος «The Ship of Fools» είναι μετάφραση από το γερμανικό «Das Narrenschiff», το «αλληγορικό και ηθικοπλαστικό ποίημα» του Σεμπάστιαν Μπραντ (1458-1521) που η ίδια είχε διαβάσει στη Βασιλεία της Ελβετίας. Πράγματι, η μεσαιωνική / αναγεννησιακή έννοια της «τρέλας», ως παράδοξης αλήθειας (π.χ. στον Σαίξπηρ ο τρελός Βασιλιάς Ληρ και ο σοφός γελωτοποιός του), βρίσκει εύφορο έδαφος στις διχασμένες συνειδήσεις και τα προσωπικά αδιέξοδα των επιβατών.
Ο Γερμανός καπετάνιος Τίλε δια-τηρεί ως συνδαιτυμόνες στο τραπέζι του μια συντροφιά «εκλεκτών» συμπατριωτών του που επιστρέφουν από το Μεξικό στην Ευρώπη. Οι απόψεις τους φέρουν το στοιχείο της ακραίας ξενοφοβίας, πεποιθήσεις φυλετικής ανωτερότητας και στρεβλές αντιλήψεις για τη φύση του καλού και του κακού.
Με μικρονοϊκή φαιδρότητα, ο χερ Ρίμπερ σχεδιάζει να προπαγανδίσει τον καθολικό διωγμό των Εβραίων μέσα από το γυναικείο περιοδικό μόδας που εκδίδει στη Γερμανία. Ο φαρισαϊκός προτεστάντης εκπαιδευτικός Χούτεν επαναλαμβάνει βαρετά λογύδρια περί θεϊκής τιμωρίας. Η σύζυγος του, εθισμένη στην καταπίεση του άνδρα της, έχει παθολογική αδυναμία στο μπουλντόγκ τους, τον Μπεμπέ, που πάσχει από ναυτία, αντανακλώντας το σκηνικό της νοσηρής τους σχέσης. Ο υπάλληλος μεξικανικής πετρελαϊκής εταιρείας χερ Φράιταγκ φαίνεται ιδεοληπτικά ερωτευμένος με την Εβραία σύζυγό του που σχεδόν θεοποιεί, προκειμένου να αιτιολογήσει την επιλογή του να την παντρευτεί. Παραπαίει στιγματισμένος, για μία ακόμη φορά, από τις ρατσιστικές προσβολές του κοινωνικού του περίγυρου, όταν ο καπετάνιος αποφασίσει να τον διώξει από αυτό το τραπέζι που φιλοξενεί μόνον καθαρόαιμους Γερμανούς. Ετσι γίνεται ομοτράπεζος του μοναδικού Εβραίου που επιβαίνει στο πλοίο, του βιοτέχνη λατρευτικών αντικειμένων της Καθολικής Εκκλησίας χερ Λέβενταλ, που επίσης κατακρίνει την επιμειξία ενός «Εθνικού» με «Εβραία».
Διασκεδαστές της πρώτης θέσης, μια κομπανία Ισπανών χορευτών, είναι στην πραγματικότητα μαστροποί, πόρνες και κλέφτες. Ψυχροί επιβιωτές, διοργανώνουν μια γιορτή παρασύροντας τους πρωταγωνιστές να τους ανεχθούν κάνοντας τα στραβά μάτια στους υποκοσμικούς τους κώδικες. Η Πόρτερ απογυμνώνει τον καθωσπρεπισμό των «τρελών» της εκτονώνοτας μέσα από τη μέθη και τον χορό την αλληλοαπέχθεια, τη μισαλλοδοξία και τα σεξουαλικά τους απωθημένα. Τη χθόνια φιέστα εντείνουν οι φωνές των έξι Κουβανών φοιτητών ιατρικής που βρίσκονται καθ’ οδόν προς το Μονπελιέ, σαρκάζοντας τους πάντες με το ανίερο, ντανταϊστικό τους χιούμορ.
Η Τεξανή Μαίρη Τρέντγουελ, διαζευγμένη σαρανταπεντάχρονη που επιστρέφει στο Παρίσι αισθάνεται τη νεανική της δύναμη να μη συνάδει με τις ηλικιακές προκαταλήψεις που φυλακίζουν την ψυχή της. Ο άξεστος Τεξανός Ντένι, κυνηγώντας μεθυσμένος τη χορεύτρια-πόρνη Παστόρα, χτυπά την πόρτα της καμπίνας της Τρέντγουελ νομίζοντας ότι είναι έξω από την πόρτα της Παστόρα. Η Αμερικανίδα, υπό μεγάλη ένταση αυτοκαταπίεσης, έχει μόλις εκείνη τη στιγμή βάψει το πρόσωπό της με ένα κοροϊδευτικό μακιγιάζ-μασκείο μιμούμενη τις καρναβαλικές Ισπανίδες της κομπανίας. Πετάγεται έξω, σωριάζει κάτω τον Ντένι με μια σπρωξιά χτυπώντας τον απανωτά με το τακούνι στιλέτο του χρυσού σανδαλιού της. Περιγραφή εξαίσια κωμική και συνάμα συνταρακτική (απαράμιλλη η υποκριτική τέχνη της Βίβιαν Λι που ενσαρκώνει την Τρέντγουελ στην ομώνυμη κινηματογραφική ταινία).
«Είμαι κι εγώ επιβάτιδα σε αυτό το πλοίο», σημειώνει στον μικρό της πρόλογο η συγγραφέας, εντοπίζοντας τον εαυτό της μέσα στην οικουμενική εικόνα του ταξιδιού αυτού ως αλληγορία της Ιστορίας της ατελούς κοινωνίας των ανθρώπων.