JOHN LE CARRE
Eνας έντιμος άνθρωπος
μτφρ: Μαρία Παπανδρέου
εκδ. BELL, σελ. 360
Ο Τζον Λε Καρέ έγινε 89 πριν από λίγες μέρες. Γνώρισε για πρώτη φορά την επιτυχία το 1963 με το μυθιστόρημα «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο», που έγραψε στο Αμβούργο όσο ακόμη υπηρετούσε στη μυστική υπηρεσία ΜΙ6 της Μεγάλης Βρετανίας. Αργότερα, όταν ο Βρετανός διπλός πράκτορας Κιμ Φίλμπι αυτομόλησε στη Σοβιετική Ενωση, ο Λε Καρέ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την υπηρεσία.
Από τότε και για μισόν αιώνα «τον ζει η πένα του» – κυριολεκτικά, μια και ποτέ δεν χρησιμοποίησε γραφομηχανή ή υπολογιστή. Συνέχισε να γράφει αριστοτεχνικά κατασκοπευτικά μυθιστορήματα και πολλά από αυτά έγιναν επιτυχημένες ταινίες στον κινηματογράφο. Σε αυτά κυριαρχούσε όχι τόσο η καταιγιστική δράση, όσο ο διάλογος που αναδείκνυε τις εσωτερικές αντιφάσεις και την προδοσία – μέσα και έξω από την υπηρεσία. Οι μυστικές υπηρεσίες, φίλιες και αντίπαλες, χρωματίζονταν με αποχρώσεις του γκρι· το κακό και το καλό δεν ήταν ποτέ απόλυτα.
Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την εξαΰλωση της Σοβιετικής Ενωσης θα υπέθετε κανείς ότι ο Λε Καρέ θα βρισκόταν χωρίς αντικείμενο. Ομως εκείνος είχε αστείρευτα αποθέματα: έστρεψε το ενδιαφέρον του στο διεθνές ξέπλυμα χρημάτων, στις αδίστακτες φαρμακευτικές εταιρείες, στους τυφλούς στρατοκρατικούς μηχανισμούς και στους Ρώσους ολιγάρχες. Ακόμη και σήμερα μπορεί να φτιάξει ένα μυθιστόρημα με πλοκή, γοητευτικούς διαλόγους και λαμπερές περιγραφές – και κυρίως να είναι μέσα στα πράγματα και στις ανησυχίες των καιρών μας.
Στον «Εντιμο άνθρωπο» ο Λε Καρέ επισκέπτεται ξανά τον κόσμο των κατασκόπων. Αφηγητής είναι ο Νατ, 47 ετών, και η χρονιά είναι το 2018. Μετά μια μακρόχρονη θητεία στην Ανατολική Ευρώπη, όπου στρατολογούσε και χειριζόταν κατασκόπους, επαναπατρίζεται στην πνιγηρή και διχασμένη Βρετανία του Brexit. Βρίσκεται στο λυκόφως μιας καλής, αλλά όχι διακεκριμένης, καριέρας και σκέφτεται να αποσυρθεί από την ενεργό δράση. Αλλά όχι: ο προϊστάμενός του, ένας πρώην χρηματοοικονομικός σύμβουλος με λουστραρισμένους τρόπους και χαλαρά ήθη, αλλά ελάχιστα προσόντα για τη θέση (μία ειρωνική αναφορά στη σημερινή Βρετανία), του προτείνει να αναλάβει το Καταφύγιο, έναν αδρανή υποσταθμό που στεγάζει κυρίως ηλικιωμένους, ξοφλημένους πράκτορες. Με βαριά καρδιά, αλλά πιστός στην πατρίδα, ο Νατ δέχεται.
Παρά την ηλικία του, ο Νατ είναι πρωταθλητής του μπάντμιντον στο τοπικό του κλαμπ. Εκεί τον συναντά ο Εντ, ένας νεαρός στα μισά του χρόνια, και γίνονται τακτικοί συμπαίκτες, αποφεύγοντας να μοιραστούν λεπτομέρειες για τα επαγγέλματά τους. Ο Εντ είναι φιλοευρωπαίος, αντίθετος φυσικά στο Brexit και φανατικός πολέμιος του Ντόναλντ Τραμπ. Και δεν το κρύβει: «Εχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία ανά τον κόσμο γενικότερα, η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ε.Ε. επί προεδρίας Τραμπ, και η συνακόλουθη πλήρης εξάρτηση της Βρετανίας από τις ΗΠΑ σε μία εποχή που αυτές πηγαίνουν καρφωτές προς τον θεσμικό ρατσισμό και τον νεοφασισμό είναι το απόλυτο φιάσκο» [και όχι ξεφτίλα, όπως μεταφράζεται το clusterfuck]. Είναι μία από τις εμβληματικές εκφράσεις του βιβλίου και απηχεί με πιστότητα τις απόψεις του ίδιου του Λε Καρέ, όπως τις έχει διατυπώσει με παρρησία σε συνεντεύξεις του.
Ομως ο Εντ έχει τα δικά του μυστικά. Η αριστοτεχνική πλοκή επιταχύνεται όταν ο Νατ ανακαλύπτει την πολυπλόκαμη και άκρως μυστική υπόθεση «Ιεριχώ», στην οποία εμπλέκονται ένας Ρώσος διπλός πράκτορας, Ρώσοι ολιγάρχες αλλά και αρκετά γνώριμα πρόσωπα από τον επαγγελματικό του περίγυρο. Αποφασίζει να δράσει αφού πρώτα πρέπει να απαντήσει στο δίλημμα της αφοσίωσης: πώς θα διατηρήσει την εντιμότητά του όταν οι κρατικοί μηχανισμοί στους οποίους αφιέρωσε τη ζωή του αποκλίνουν από το δημόσιο συμφέρον; Και μέσα στην γκρίζα ατμόσφαιρα της κοινότητας των μυστικών υπηρεσιών, τις προδοσίες και τα πισώπλατα μαχαιρώματα θα το επιχειρήσει μόνος του, με απρόβλεπτες συνέπειες. Και μπροστά του θα βρει και τον Εντ.
Στο μυθιστόρημα ο Λε Καρέ απομυθοποιεί τις μυστικές υπηρεσίες, τις οποίες συνήθως φανταζόμαστε αψεγάδιαστα μεθοδικές και αποτελεσματικές, αλλά εδώ αποκαλύπτονται συχνά ασυντόνιστες και γραφειοκρατικές. Θυμίζουν την πραγματική ιστορία που διηγείται ο Λε Καρέ στη συναρπαστική αυτοβιογραφία του «Η σήραγγα των περιστεριών» (Bell, 2016) για το παλιό χρηματοκιβώτιο με το ξεφλουδισμένο πράσινο χρώμα, το οποίο βρισκόταν στο γραφείο του αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών. Κανείς δεν τολμούσε να το ανοίξει, και όλοι υπέθεταν ότι σίγουρα θα φύλαγε τρομερά μυστικά. Οταν η υπηρεσία μετακόμισε, το χρηματοκιβώτιο επιτέλους άνοιξε – και περιείχε μόνο ένα σκονισμένο παντελόνι που ανήκε στον Ρούντολφ Ες, τον υπαρχηγό του Χίτλερ. Συνοδευόταν από μία χειρόγραφη σημείωση ενός παλιότερου αρχηγού: «Παράκληση να δοθεί για ανάλυση ώστε να πάρουμε μία ιδέα για την κατάσταση της γερμανικής κλωστοϋφαντουργίας».