ΕΡΒΕ ΛΕ ΤΕΛΙΕ
Η ανωμαλία
μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Οpera, 2021, σελ. 416
Με το βραβείο Goncourt 2020 τιμήθηκε το ιδιότυπο μυθιστόρημα «Η ανωμαλία» του Γάλλου συγγραφέα Ερβέ Λε Τελιέ, μέλους του πρωτοποριακού OuLiPo – Ouvroir de Litterature Potentielle (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας) που ιδρύθηκε το 1960 από τους λογοτέχνες – μαθηματικούς Ρεϊμόν Κενό και Φρανσουά Λε Λιονέ. Μπορεί ένα λογοτεχνικό κείμενο να γραφεί ακολουθώντας μια «περιοριστική» συνθήκη ενός παιχνιδιού, όπως αυτή που ακολουθεί το σκάκι ή οι κάρτες ταρό, έτσι ώστε χαρακτήρες, θέμα, ύφος, δράση να φτάσουν στα όρια του χιούμορ και της φαντασίας; Στην ομάδα OuLiPo ανήκαν επίσης οι συγγραφείς Ιταλο Καλβίνο και Ζορζ Περέκ που έγραψαν ανατρεπτικά μυθιστορήματα ακολουθώντας μια άρρητη οδηγία, υπαινικτική και παιγνιώδη για τον αναγνώστη. Για παράδειγμα, ο Καλβίνο στο «Κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων» (1973) παρουσιάζει κάποιους άγνωστους μεταξύ τους ταξιδιώτες, οι οποίοι, αφού περάσουν ένα μυστηριώδες δάσος δειπνούν όλοι μαζί σε ένα κάστρο έχοντας χάσει για άγνωστο λόγο τη λαλιά τους.
Οι ήρωες διηγούνται ο καθένας την ιστορία του χρησιμοποιώντας μια τράπουλα ταρό και περιέργως οι ιστορίες τους διασταυρώνονται συμπληρώνοντας ένα παζλ μεταξύ τους. Ο Καλβίνο επιδεικνύει ανεξάντλητη επινοητικότητα στη διαχείριση του συγγραφικού υλικού που ξεπερνάει τον περιορισμό της παράδοξης αφήγησης χωρίς στιχομυθίες χαρακτήρων.
Οι διπλοί τίτλοι και το επαναλαμβανόμενο κείμενο στο εμπροσθόφυλλο και στο οπισθόφυλλο της «Ανωμαλίας» παραπέμπουν στον περιορισμό της αφηγηματικής διαδρομής που ακολουθεί ο Λε Τελιέ στα χνάρια του OuLiPo. Η πτήση 006 Παρίσι – Νέα Υόρκη του Boeing της Air France με 243 επιβαίνοντες περνάει μέσα από έναν γιγάντιο σωρειτομελανία όπου εκατοντάδες τεράστιοι χαλαζόκοκκοι γαζώνουν τα τζάμια του. Γλιτώνοντας την ελεύθερη πτώση εξαιτίας ανεμοστρόβιλου, το αεροπλάνο προσγειώνεται στο υπόστεγο μιας μυστικής βάσης των ΗΠΑ. Ενα από τα πρωτόκολλα που αφορούν πιθανά προβλήματα κατά τη διάρκεια πτήσεων είναι το «πρωτόκολλο 42», ένα επινοημένο σενάριο πτήσης. Κι όμως, το ψευδο-πρωτόκολλο ενεργοποιείται. Εμπειρογνώμονες από όλα τα πεδία των θετικών επιστημών, της φιλοσοφίας και της θεολογίας καλούνται υπό άκρα μυστικότητα να εξηγήσουν στον πρόεδρο των ΗΠΑ τι συμβαίνει.
Οπως όταν ένα κέρμα πετιέται στον αέρα και προσγειώνεται όρθιο, με τις δύο πλευρές να ισορροπούν κάθετα, έτσι, μια απίθανη πιθανότητα, ανεξήγητα και ξαφνικά λαμβάνει χώρα στον πλανήτη. Η ολόιδια πτήση, με ολόιδιους συνταξιδιώτες, σαν αντίγραφο φωτοτυπικού μηχανήματος, έχει ήδη προσγειωθεί ακριβώς πριν από 106 ημέρες. Το «πρωτότυπο» αεροπλάνο του Μαρτίου 2020 της πτήσης 006 Air France Παρίσι – Νέα Υόρκη επαναλαμβάνεται σε «κόπια» τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς. Αυτό σημαίνει ότι 243 διπλοί εαυτοί ζουν τώρα ταυτόχρονα σε διαφορετικά μέρη του κόσμου.
Ο Λε Τελιέ συγγράφει ένα μυθιστόρημα που σαν δίκτυο καλύπτει όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Τα κεφάλαια συνθέτουν σύντομες βιογραφίες των χαρακτήρων – συνταξιδιωτών από διάφορες εθνικότητες, κουλτούρες και επαγγέλματα που θα συναντήσουν σε «αντιπαράσταση» τους εαυτούς – αντίτυπα με τη βοήθεια πρακτόρων και ψυχολόγων του FBI. Ενας Νιγηριανός μουσικός υποφέρει με το να καλύπτει την ομοφυλοφιλία του στην υπερσυντηρητική χώρα του. Ο «δίδυμος» εαυτός του τον αποδέχεται και τον συμπονεί. Μαζί ιδρύουν ένα μουσικό συγκρότημα που κάνει πάταγο. Η μικρή Σοφία, κακοποιημένη από τον ίδιο της τον πατέρα, Αμερικανό στρατιώτη με τραύματα από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή, θα μοιραστεί το μυστικό με την «άλλη» Σοφία, βρίσκοντας λύτρωση. Τα διπλά πλάσματα εγκολπώνονται τις οικογένειες και τις σχέσεις τους. Σε μερικές περιπτώσεις, οι ιδιαιτερότητες του βίου οδηγούν σε μη συνύπαρξη του αντιτύπου με τον πρωτότυπο εαυτό. Οι μυστικές υπηρεσίες αναλαμβάνουν επιτόπου την κατασκευή μιας νέας ταυτότητας. Πώς μπορούν όμως να εξηγηθούν οντολογικά οι διπλές αυτές υπάρξεις; Με διεισδυτικότητα και λεπτή ειρωνεία ο Λε Τελιέ θεωρητικοποιεί την εξωφρενική πραγματικότητα της διπλότυπης πτήσης.
Μια Αγγλίδα φυσικομαθηματικός – τοπολόγος θα μιλήσει για έναν υπερχώρο δέκα έως είκοσι έξι διαστάσεων όπου ένα ανθρώπινο ον μπορεί να συναντά ταυτόχρονα εκφάνσεις του εαυτού του. Η άλλη ακόμη πιο προκλητική εκδοχή από πλευράς θετικών επιστημών – φιλοσοφίας είναι η περίπτωση όπου οι άνθρωποι από καταβολής κόσμου είναι είδη προγραμμάτων, μικρές προσομοιώσεις μιας εικονικής πραγματικότητας κάποιων άγνωστων προγραμματιστών που χειρίζονται τεράστιους «βιοεκτυπωτές».
Ενας ραββίνος θα αναφέρει κάποια κείμενα του απόκρυφου Ταλμούδ. Ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργηθεί από συνδυασμούς γραμμάτων διά της μαγείας. Κάτι εντελώς αληθινό, αλλά τεχνητό, ένα «γκόλεμ» (σβώλος χώμα) που διαλύεται. Ο Λε Τελιέ αφήνει στο τέλος και την αφήγηση να διαλυθεί, όταν τα γράμματα δεν μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τις λέξεις.