ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ
Γεώργιος Καρτάλης
πρόλογος: Κων. Τασούλας
εκδ. Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2021, σελ. 342
Λίγοι πολιτικοί στην Ελλάδα υπήρξαν συνεπείς στο ραντεβού τους με την Ιστορία. Ο Γεώργιος Καρτάλης ήταν ένας από αυτούς. Εφυγε από τη ζωή νεότατος πριν από σχεδόν 65 χρόνια, όμως ο μύθος του επιβιώνει μέχρι τις ημέρες του. Η παρακαταθήκη του Καρτάλη επιβιώνει στη συλλογική μνήμη για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν η στράτευσή του στη μάχη κατά του πληθωρισμού και υπέρ της δημοσιονομικής πειθαρχίας – μιας αντιδημοφιλούς πολιτικής που ο ίδιος θεωρούσε ως το μόνο πραγματικό εργαλείο κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο δεύτερος ήταν η πολιτική του μεταστροφή: Ενας οξύς βασιλόφρων κομματάρχης μετατράπηκε σταδιακά σε φιλελεύθερο σοσιαλδημοκράτη που τασσόταν υπέρ της εθνικής συμφιλίωσης. Πόσοι άλλωστε συνομιλούσαν ταυτόχρονα με τα Ανάκτορα και τον Ζαχαριάδη; Μόνο ο Καρτάλης.
Τον πολυκύμαντο βίο του πρώτου ίσως κεντροαριστερού –με τα σημερινά δεδομένα– στην Ελλάδα ξεδιπλώνει ο ιστορικός Χρήστος Χρηστίδης στο βιβλίο του «Γεώργιος Καρτάλης» που εκδόθηκε πρόσφατα από το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
Χωρίς τη θητεία του στο υπουργείο Συντονισμού θα ήταν αδιανόητο για τον διάδοχό του, Σπύρο Μαρκεζίνη, να επιχειρήσει το μεταπολεμικό οικονομικό άλμα.
Γόνος πλούσιας οικογένειας της Θεσσαλίας και διάδοχος του Καρταλικού Κόμματος διανύει την ανήλικη ζωή του στην Ελβετία. Μητρική του γλώσσα είναι ουσιαστικά η γαλλική. Σπουδάζει φυσικομαθηματικά στη Ζυρίχη, νομικά στη Λειψία και οικονομικά και κοινωνιολογία στο LSE, μη γνωρίζοντας καν Αγγλικά τα οποία μαθαίνει μέσα σε λίγες εβδομάδες. Το 1933 επιστρέφει στην Ελλάδα για να αναλάβει το Καρταλικό Κόμμα. Εξασφαλίζει τη στήριξη του Κονδύλη, όμως χάνει επεισοδιακά τη δημαρχία του Βόλου για μόλις 7 ψήφους. Το 1935 κατεβαίνει υποψήφιος ως οξύς αντιβενιζελικός και συντάσσεται με τους αδιάλλακτους βασιλικούς υπέρ της παλινόρθωσης. Αναλαμβάνει υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας και δημιουργεί το υπουργείο Εργασίας, προωθώντας μέτρα προστασίας των εργαζομένων. Στηρίζει το πραξικόπημα Κονδύλη και διαγράφεται από το Λαϊκό Κόμμα. Η δικτατορία Μεταξά διαλύει τις αυταπάτες του, καθώς συλλαμβάνεται και κρατείται.
Ο ρόλος του Δεσποτόπουλου
Ακολουθεί απογοήτευση και ιδιώτευση. Εντρυφά στην κλασική γραμματεία και ξεκινάει μαθήματα με τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο, μελετώντας Πλάτωνα και Θουκυδίδη. Ο Δεσποτόπουλος αλλάζει τον Καρτάλη, ο οποίος κινείται κατά του Μεταξά, όμως ο πόλεμος τον οδηγεί σε συστράτευση κατά των Ιταλών. Κατατάσσεται εθελοντής, υπηρετεί στο πυροβολικό και ενσωματώνεται πραγματικά στην ελληνική κοινωνία. Στην Κατοχή, δημιουργεί μαζί με τον συνταγματάρχη Ψαρρό την Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ), με στρατιωτικό σκέλος το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Η αντίσταση τον μετασχηματίζει. Η ΕΚΚΑ μιλάει για εγκαθίδρυση λαοκρατούμενης δημοκρατίας με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, δήμευση μεγάλων περιουσιών, κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας και πλήρεις ατομικές ελευθερίες με δικαίωμα στην ατομική πρωτοβουλία. Ο Καρτάλης δεν είναι πια ο Λαϊκός πολιτικός. Συμμετέχει στις διασκέψεις σε Κάιρο, Μυρόφυλλο και Πλάκα, όπου επιχειρεί συγκλίσεις, με πενιχρά αποτελέσματα. Ο ΕΛΑΣ δολοφονεί τον Ψαρρό και διαλύει την ΕΚΚΑ. Ψυχικά συντετριμμένος, αναχωρεί για το συνέδριο του Λιβάνου όπου στηλιτεύει τη δράση του ΕΑΜ. Αναλαμβάνει υπουργός Τύπου της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, όμως έρχεται σε διάσταση με τον Παπανδρέου, ο οποίος τον υποβαθμίζει σε άνευ χαρτοφυλακίου. Ταγμένος στη μετριοπάθεια και την εθνική συνεννόηση, παρακολουθεί απογοητευμένος τα Δεκεμβριανά. Η Βάρκιζα τον βρίσκει εκτός κυβέρνησης. Ξεκινάει ζυμώσεις για μία Κεντροαριστερά με όχημα την «Ελευθερία» του Πάνου Κόκκα και τον ίδιο σε ρόλο βασικού χρηματοδότη. Το 1945 αναλαμβάνει υπουργός Εφοδιασμού στην κυβέρνηση Σοφούλη και συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις που φέρνουν την Ελληνοβρετανική οικονομική συμφωνία και τη διαβόητη Νομισματική Επιτροπή.
Δημοσιονομική εξυγίανση
Με τον Εμφύλιο, αποκηρύσσει το βασιλικό παρελθόν του, ιδιωτεύει και επιστρέφει στην πολιτική μόνο μετά τη λήξη του, μέσα από την ΕΠΕΚ, με στόχευση τους εαμογενείς ψηφοφόρους. Στην πρώτη κυβέρνηση Πλαστήρα αναλαμβάνει το υπουργείο Οικονομικών και θέτει ως προτεραιότητα τη δημοσιονομική εξυγίανση. Ομως, ο πόλεμος της Κορέας ανατρέπει την ατζέντα – οι Αμερικανοί δεν συζητούν καν μείωση των αμυντικών δαπανών που κατακρεουργούν τον ισχνό, κρατικό προϋπολογισμό. Η κυβέρνηση Πλαστήρα παραιτείται. Ακολουθούν νέες εκλογές και η συγκυβέρνηση Πλαστήρα – Βενιζέλου, όπου αναλαμβάνει υπουργός Συντονισμού. Υπό απειλές διακοπής της αμερικανικής βοήθειας, που τελικά θα γίνονταν πραγματικότητα, ο Καρτάλης λαμβάνει αντιδημοφιλή μέτρα και επιτυγχάνει μέσα σε ένα έτος τη μείωση του ελλείμματος κατά 50% και τον μηδενισμό του πληθωρισμού, φέρνοντας δημοσιονομική σταθερότητα, χωρίς την οποία θα ήταν αδιανόητο για τον διάδοχό του, τον Σπύρο Μαρκεζίνη, να επιχειρήσει το μεταπολεμικό οικονομικό άλμα.
Η υπόθεση Μπελογιάννη, η ασθένεια του Πλαστήρα, η σταδιακή απώλεια της πλειοψηφίας στη Βουλή και οι αμερικανικές πιέσεις για σταθερότητα φέρνουν εκλογές. Ο Συναγερμός σαρώνει, Πλαστήρας και Καρτάλης μένουν εκτός Βουλής, ο Βολιώτης πολιτικός αποχωρεί από την ΕΠΕΚ, συγκροτεί το Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο συνενώνει με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Αλέξανδρου Σβώλου, οδηγώντας στη γέννηση του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ), ίσως της πρώτης «καθαρόαιμης» σοσιαλδημοκρατικής έκφρασης στην Ελλάδα. Ακολουθεί προσέγγιση με το παράνομο ΚΚΕ και, στο μεταξύ, εκλέγεται δήμαρχος Βόλου, όπου καλείται να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις του μεγάλου σεισμού. Ενορχηστρώνει μαζί με τον Βενιζέλο τη σύγκλιση της αντιπολίτευσης. Ο θάνατος του Παπάγου προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η ΦΔΕ του Βενιζέλου συγχωνεύεται με το Κόμμα Φιλελευθέρων και το Αγροτικό Κόμμα υπό το Δημοκρατικό Κέντρο, στο οποίο προστίθεται και η ΕΠΕΚ. Στα κεντροαριστερά του φάσματος το ΔΚΕΛ ενώνεται με την ΕΔΑ και δημιουργείται η Εθνική Κίνηση Αλλαγή (ΕΚΑ). ΕΚΑ και Δημοκρατικό Κέντρο συγκροτούν τη «Δημοκρατική Ενωση», η οποία υπερισχύει της ΕΡΕ στις εκλογές (48,15% αντί 47,38%), όμως ο Καραμανλής εξασφαλίζει πλειοψηφία χάρη στο «τριφασικό» εκλογικό σύστημα. Ηταν οι πρώτες εκλογές «βίας και νοθείας», σύμφωνα με τον Βενιζέλο. Ο Καρτάλης επιστρέφει στη Βουλή. Ο ξαφνικός θάνατος του Σβώλου τον μετατρέπει σε αρχηγό κόμματος. Τον Απρίλιο του 1957 κάνει την τελευταία του ομιλία στη Βουλή, ζητώντας κατάργηση των μέτρων του Εμφυλίου και νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Λίγες ημέρες αργότερα έμφραγμα του μυοκαρδίου τον θέτει εκτός δημόσιας ζωής. Ταξιδεύει στο Λονδίνο για θεραπεία, όμως στις 27 Σεπτεμβρίου 1957 αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 49 ετών. Η σύγκλιση Κέντρου και Αριστεράς και η «Αλλαγή» –η υπαρξιακή αποστολή του Καρτάλη– θα γίνονταν πραγματικότητα δυόμισι δεκαετίες αργότερα σε ένα άλλο ραντεβού με την Ιστορία.
* Ο κ. Αχιλλέας Χεκίμογλου είναι συγγραφέας και ερευνητής. Εχει διατελέσει συντάκτης Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων της εφημερίδας «Το Βήμα» και σήμερα εργάζεται στον τομέα της εταιρικής επικοινωνίας.
