«Οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε με graphic novels, κόμικς και κινούμενα σχέδια. Τα “Κλασικά εικονογραφημένα” συνόδεψαν την παιδική ηλικία του 20ού αιώνα», λέει η συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου. Την αναζητήσαμε στο Παρίσι όπου βρίσκεται, για να μιλήσουμε σχετικά με το βιβλίο που μετέφρασε για τις εκδόσεις Πατάκη. Ο τίτλος του είναι «Κόκκινη Ρόζα», μια βιογραφία της Ρόζας Λούξεμπουργκ σε εικόνες – κείμενο και εικονογράφηση της Κέιτ Εβανς. Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο graphic novel που εξιστορεί την πλούσια ζωή μιας από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της πολιτικής του 20ού αιώνα, φυσιογνωμία της διεθνούς Αριστεράς, ένα λαϊκό σύμβολο αντίστασης. Μπορεί να γίνει κόμικς η δράση και κυρίως η σκέψη μιας μαρξίστριας διανοουμένης;
«Μέσα από τα κόμικς έχουμε γνωρίσει ιστορικές προσωπικότητες και αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας: είναι μια τέχνη που μας εισάγει στην ιστορία, στην πολιτική και στη λογοτεχνία», σχολιάζει η Σ. Τριανταφύλλου. «Μερικοί άνθρωποι σταματούν εκεί· άλλοι προχωρούν σε πιο ενήλικες μορφές ανάγνωσης. Η ποιότητα των σημερινών graphic novels είναι ανώτερη τόσο σε εικαστικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο αφήγησης από τα “Κλασικά εικονογραφημένα” της παιδικής μας ηλικίας».
Το βιβλίο είναι μια μυθοπλαστική περιγραφή αληθινών γεγονότων, και για να δημιουργηθούν οι χαρακτήρες και το σκηνικό έχει χρησιμοποιηθεί φωτογραφικό υλικό. Με γρήγορη αφήγηση, σφιχτό σενάριο και ασπρόμαυρη εικονογράφηση που υιοθετεί την αφηγηματική τεχνική του σινεμά –zoom in και out, κοντινά και γενικά «πλάνα», αισθητική από τα κινηματογραφικά «Επίκαιρα» των αρχών του 20ού αιώνα–, το βιβλίο αφηγείται τη συναρπαστική ζωή αυτής της ξεχωριστής γυναίκας και δίνει κάποιες πληροφορίες για την Ευρώπη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα: για τη Γερμανία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για τη μάχη των ιδεών, για την αποτυχημένη εξέγερση της ομάδας «Σπάρτακος» και για τις αυταπάτες των Γερμανών επαναστατών. «Ολα αυτά αποτελούν κληρονομιά της ηπείρου που είναι η πατρίδα μας», λέει η Σώτη Τριανταφύλλου.
«Η συμβολή της στην επαναστατική σκέψη ήταν “συμβολή” υπό την έννοια ότι δεν αναμασούσε τις ιδέες των άλλων· του Λένιν ή του Μπερνστάιν».
Σε μια εποχή στην οποία οι γυναίκες ήταν περιορισμένες στις οικιακές ασχολίες –γεννήθηκε το 1870 στην πόλη Ζάμος, στην τότε ελεγχόμενη από τους Ρώσους Πολωνία–, η Ρόζα Λούξεμπουργκ όρμησε μέσα στον κόσμο αποφασισμένη να τον αλλάξει. Το κοριτσάκι με τα απείθαρχα κατσαρά μαλλιά, που ούτε χτένα ούτε καπέλο μπορούσαν να τα κρατήσουν στη θέση τους, έγινε ένα στοχαστικό αλλά αποφασιστικό παιδί που πολλές φορές αναγκάστηκε να υπομείνει προσβολές εξαιτίας της εβραϊκής καταγωγής της και της αναπηρίας της. Ξεκίνησε την πολιτική της δράση από τα μαθητικά χρόνια στη Βαρσοβία, και στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, όπου φοίτησε, συνάντησε τους μαρξιστές επαναστάτες. Σπούδασε φιλοσοφία, ιστορία, πολιτική, οικονομικά και μαθηματικά. Ηταν μία από τις λίγες γυναίκες στην ενεργό πολιτική σκηνή, ανατρεπτική στις ιδέες της για την κοινωνία και ασυμβίβαστη στην προσωπική της ζωή.
«Ηταν μια Ευρωπαία διανοούμενη και επαναστάτρια που βαριόταν τις κομματικές συνεδριάσεις, έκλαιγε διαβάζοντας ρομαντικά μυθιστορήματα, αγαπούσε τα ζώα (ιδιαίτερα τις γάτες) και ερωτευόταν με πάθος κάθε τρία χρόνια. Ηταν ατρόμητη, αστεία και με ακαταμάχητη εσωτερική λάμψη: έζησε 47 χρόνια σε έναν κόσμο που δεν της άξιζε.
Η συμβολή της στην επαναστατική σκέψη ήταν “συμβολή” υπό την έννοια ότι δεν αναμασούσε τις ιδέες των άλλων· του Λένιν ή του Μπερνστάιν», λέει η Σώτη Τριανταφύλλου όταν της ζητάμε να συστήσει με λίγα λόγια τη Λούξεμπουργκ σε κάποιον που ποτέ δεν άκουσε κάτι για εκείνην. Ισως σε ένα πολύ νεαρό παιδί, αν και η φυσιογνωμία της αποτελεί πλέον μέρος της ευρωπαϊκής συλλογικής μνήμης.
«Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν έφυγε ποτέ από το προσκήνιο», προσθέτει. «To 1986 η Μαργκαρέτε φον Τρότα μετέφερε τη ζωή της στην οθόνη. Το 2000 την τοποθέτησα κι εγώ σ’ ένα μυθιστόρημα με τίτλο “Το εργοστάσιο των μολυβιών”, το 2005 ο Τζόναθαν Ραμπ έγραψε ένα biopic με τίτλο “Ρόζα”. Aκόμα και η χελώνα-μασκότ του κολεγίου Μπάλιολ στην Οξφόρδη ονομαζόταν Ρόζα προς τιμήν της Λούξεμπουργκ. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ είναι μέρος της λαϊκής μνήμης, της φαντασίας και της κουλτούρας. Και όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, οι περισσότεροι από όσους την επικαλούνται δεν έχουν ιδέα για το τι ακριβώς πρέσβευε και τι τη διαφοροποιούσε από τα κινήματα του όχλου».