Επιστολή του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν προς τους αναγνώστες, που δημοσιεύθηκε στις 13 Ιανουαρίου του 2022 στο Bookshop.org, το δίκτυο υποστήριξης των ανεξάρτητων βρετανικών βιβλιοπωλείων, με αφορμή την paperback έκδοση του μυθιστορήματός του «Η ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Γιώργου Μπλάνα).
Αγαπητοί αναγνώστες,
Μου ζητήθηκε από το υπέροχο Bookshop.org να γράψω λίγα λόγια για το μυθιστόρημά μου «Η ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια».
Ο τίτλος προέρχεται από ένα ποίημα του σπουδαίου Τζον Κλερ, ο οποίος τον 19ο αιώνα έγραψε για όλα αυτά που στερούμαστε, που χάνουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό ακόμα, όταν μας απομακρύνουν από το φυσικό περιβάλλον. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Κλερ έχει αφορμή τη βίαιη εξέγερση που έγινε γνωστή ως η Περίφραξη των Κοινών Γαιών – τη διαδικασία κατά την οποία τα βοσκοτόπια και τα δάση που ήταν κοινής χρήσης στη Μεγάλη Βρετανία υφαρπάχθηκαν και έγιναν αποκλειστική περιουσία των πλουσίων και των ισχυρών.
Οι σχέσεις, τα συναισθήματα, τα πάθη, οι πόθοι, τα μίση και οι αγάπες μας όλα πλέον νομισματοποιούνται.
Ζούμε τώρα σε μια εποχή που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η δεύτερη Μεγάλη Περίφραξη. Η νομισματοποίηση –αυτή η καινούργια λέξη των τελευταίων χρόνων– ίσως περιγράφει ακριβέστερα τον κόσμο μας από κάθε άλλη. Στα χρόνια του Κλερ, οι λίγοι καπηλεύονταν τον εξωτερικό κόσμο και κερδοσκοπούσαν σε βάρος του κοινού. Η δεύτερη Mεγάλη Περίφραξη αφορά τον εσωτερικό μας κόσμο, το πνεύμα και την ψυχή μας, και γίνεται από δυνάμεις που έχουν ευγενή ονόματα όπως Meta και Alphabet – και από αυτή την οποία προσπαθεί να αντιπαλέψει το Bookshop.org, την Amazon. Οι σχέσεις, τα συναισθήματα, τα πάθη, οι πόθοι, τα μίση και οι αγάπες μας όλα πλέον νομισματοποιούνται.
Οσοι εναντιώθηκαν στην πρώτη Περίφραξη, όσοι δηλαδή είδαν τον τρόπο ζωής τους να επαναπροσδιορίζεται ως έγκλημα καταπάτησης και λαθροθηρίας, συχνά στέλνονταν ως κατάδικοι στην Τασμανία. Και στο νησί αυτό, που είναι η γενέτειρά μου, η βία τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης Περίφραξης είναι ίσως πιο εμφανής απ’ ό,τι στην Ευρώπη. Γιατί εδώ το μεγαλειώδες φυσικό περιβάλλον καταρρέει – και είναι εμφανές ότι αυτή η κατάρρευση προκαλεί έναν ολοένα αυξανόμενο τρόμο πως ο τρόπος ζωής μας, ίσως ακόμα και η ίδια μας η ύπαρξη, δεν είναι κάτι δεδομένο, αλλά τίθεται εν αμφιβόλω.
Εγραψα τη «Ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια» καθώς οι καλοκαιρινές πυρκαγιές κατέστρεφαν το νησί μου, ο αέρας μύριζε καπνό, ο ουρανός μια μόνιμη νικοτίνη για μήνες στη σειρά. Εκείνο το παράξενο καλοκαίρι ξυπνούσα κάθε πρωί κι έβρισκα πάνω από το κρεβάτι μου, και μερικές φορές να ίπτανται ακόμη στον αέρα, καρβουνιασμένα σωματίδια που αναγνώριζα ότι προέρχονταν από το μακρινό βροχοδάσος της Γκοντουάνα – φύλλα φτέρης, μυρτιάς, ευκάλυπτου. Πότε πότε μάζευα ένα κομμάτι αυτής της μαύρης στάχτης προσπαθώντας να μη διαλυθεί ώστε να μπορέσω να τη μελετήσω πιο προσεκτικά. Κάθε σωματίδιο, που δεν ήταν μεγαλύτερο από μισό νύχι, έμοιαζε να δηλώνει κάτι απείρως μεγαλύτερο, κάποιο άγνωστο θαύμα, κάποια ανεξήγητη απώλεια, κάποια προσταγή – αλλά να κάνω τι; Γράφοντας το βιβλίο μου άρχισα να το σκέφτομαι σαν μια παρόμοια αρνητική εικόνα ενός ακατανόητου εγκλήματος, σαν ένα ακόμα σωματίδιο αιωρούμενης τέφρας.
Στη φάση της δεύτερης Περίφραξης οι λέξεις χρησιμοποιούνται ακόμα συχνότερα για να αποσπάσουν την προσοχή ή να εμπνεύσουν τυφλή οργή ή να μας αποκοιμίσουν. Αλλά μερικές φορές οι λέξεις θα πρέπει να μας αφυπνίζουν όπως αφύπνισε κι εμένα η στάχτη ενός κόσμου υπό εξαφάνιση. Μπορεί η «Ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια», η ιστορία μιας μεσήλικης γυναίκας της οποίας η μητέρα πεθαίνει, να μη βγάλει και πολύ νόημα στους Βρετανούς αναγνώστες ώσπου να δουν φλόγες ίσαμε τα λεωφορεία να γλείφουν τους δρόμους των πόλεών τους. Οταν όμως αυτό συμβεί –και θα συμβεί–, ίσως τότε να αναζητήσουν λέξεις που αφυπνίζουν, που σε φέρνουν ως το πρωινό φως και βοηθούν να δεις και να καταλάβεις καλύτερα. Γιατί για όλους μας τώρα ο αγώνας είναι να βρούμε τη γλώσσα που αναγνωρίζει την αδιαμφισβήτητη απόγνωση, αλλά βρίσκει μέσα της ελπίδα. Αν η «Ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια» τα καταφέρνει ή όχι από αυτή την άποψη θα το κρίνετε εσείς.
Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, 2022