EMMANUEL CARRERE
Γιόγκα
μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2021, σελ. 314
Είμαστε όλοι «το χτισμένο αγοράκι» του Εμανουέλ Καρέρ στη «Γιόγκα». Είμαστε, είναι, το ομολογεί πρώτος από όλους, το φωνάζει ο ίδιος ο συγγραφέας. Ενα άτυχο αγοράκι ξυπνάει μετά μια εγχείρηση ρουτίνας, αλλά δεν μπορεί να ακούσει, να μιλήσει, να δει, να κινηθεί. Ενα φρικτό ιατρικό λάθος βυθίζει τους γονείς του στην απελπισία. Το ίδιο όμως το αγοράκι; Πώς να νιώθει; Δεν βρίσκεται σε κώμα, έχει συνείδηση, «πίσω από αυτό το κερωμένο, σφιγμένο πρόσωπο, πίσω από αυτά τα μάτια που δεν βλέπουν, υπάρχει ένα αγοράκι χτισμένο ζωντανό που ουρλιάζει σπαρακτικά μες στη σιωπή του».
Το εγκλωβισμένο αγοράκι, «που ξαναβρίσκει τις αισθήσεις του μέσα στο αιώνιο σκοτάδι», μπορεί να είναι ο καθένας από εμάς, να έχουμε υποστεί σοκ, τραύμα, που να μας κρατάει καθηλωμένους, ένα φόβο, που να μη μας αφήνει να προχωρήσουμε, ή, όπως στην περίπτωση του Καρέρ, μια αδυσώπητη ψυχική διαταραχή, που δεν μας αφήνει να ηρεμήσουμε, να βυθιστούμε με την ησυχία μας σε μια παρήγορα απαράλλαχτη καθημερινότητα.
Ενα άτυχο αγοράκι ξυπνάει μετά μια εγχείρηση ρουτίνας, αλλά δεν μπορεί να ακούσει, να μιλήσει, να δει, να κινηθεί.
Ο Καρέρ παραδέχεται ότι ο σκοπός του ήταν να γράψει ένα γουστόζικο και σκαμπρόζικο βιβλιαράκι για τη γιόγκα. Στην πορεία, όμως, βρέθηκε να εξιστορεί πώς βίωσε τη τζιχαντιστική τρομοκρατική επίθεση στην πατρίδα του, την απώλεια δικών του ανθρώπων, πώς για μήνες υπέφερε από μελαγχολική κατάθλιψη και αναγκάστηκε να κλειστεί σε νοσοκομείο, πώς βρέθηκε στην Πάτμο και μετά στη Λέρο, εν μέσω της προσφυγικής κρίσης. Θλίψη, θάνατος, δυστυχία, η ιστορία με παραλλαγές κάθε ανθρώπινου όντος. Στη «Γιόγκα» ο συγγραφέας ασκεί το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε συγγραφέα να παίζει με τον χρόνο. Σε σημεία τον παύει, σε άλλα τον επιταχύνει, σε πολλά τον αφήνει να προπορευθεί και σε λιγότερα, όπως στις μαύρες ημέρες του εγκλεισμού του στην ψυχιατρική κλινική, τον αφήνει να πάρει αυτός τα ηνία της ιστορίας. «Στην πραγματική ζωή, ο χρόνος είναι ένα αγαθό το οποίο χρησιμοποιούμε με φειδώ. Στη λογοτεχνία, ο χρόνος είναι ένα αγαθό που διατίθεται με ευκολία και αδιαφορία (…) όσο περισσότερο χρόνο αποταμιεύουμε, τόσο περισσότερο χρόνο μπορούμε να χάσουμε. Η ταχύτητα του ύφους και της σκέψης σημαίνει κυρίως ζωντάνια, ετοιμότητα, ευχέρεια: ιδιότητες που εναρμονίζονται με μια γραφή έτοιμη για λοξοδρομήσεις, ικανή να μεταπηδά από το ένα θέμα στο άλλο, να χάνει τον ειρμό εκατό φορές και να τον ανακτά ύστερα από εκατό περιστροφές» (Ιταλο Καλβίνο, «Τα αμερικάνικα μαθήματα», εκδ. Καστανιώτη, Εικοστός Αιώνας).
Ο Καλβίνο έχει «μιλήσει» μέσα στο ταραγμένο αλλά και τόσο ευαίσθητο στα ερεθίσματα μυαλό του Καρέρ όση ώρα ο τελευταίος διαλογίζεται; Αναρωτιέται, πάντως, ο ίδιος κατά την παραμονή του στο απομονωμένο μέρος, όπου κατέφυγε για να εκπαιδευτεί στον διαλογισμό με ένα σεμινάριο Βιπάσανα: «Τις δέκα αυτές μέρες, θα παρατηρεί ο διαλογιζόμενος τον συγγραφέα ή ο συγγραφέας τον διαλογιζόμενο;». Οπως και να έχει ο Καρέρ με τη «Γιόγκα» ακολουθεί το μονοπάτι της παρέκβασης, της λοξοδρόμησης, που, όπως αναδεικνύει και ο Καλβίνο με τα παραδείγματα του Λώρενς Στερν και του Ντιντερό, δεν είναι παρά μια στρατηγική αναβολής του τέλους, ένας πολλαπλασιασμός του χρόνου μέσα στο έργο, μια αέναη φυγή. Φυγή από τον θάνατο, όπως στην περίπτωση του Στερν και του «Τρίστραμ Σάντυ» στον Καλβίνο, φυγή, όμως, και από τη ζωή, όπως επιλέγει ο Καρέρ.
Οι μέρες της Ευγενούς Σιωπής στο ησυχαστήριο δεν του προσφέρουν, όπως περίμενε, γαλήνη στο οξυμένο από την κατάθλιψη μυαλό του. Αντίθετα, τον γεμίζουν με πρόσθετες αμφιβολίες για τέτοιου είδους πρακτικές εσωτερικής νηνεμίας. Στο Παρίσι, μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Charlie Hebdo, περιγράφει τον ζόφο του να συνεχίζει να μη πεθαίνει, παρόλο που έχει φτάσει να το ζητήσει. Στρίβει συνέχεια, βγαίνει από την κεντρική οδό της αφήγησης και τα μονοπάτια, που ακολουθεί, στοχεύουν να κοροϊδέψουν τον θάνατο, τον εσωτερικό, της ψυχικής διάλυσης. Στη Λέρο, στην προσφυγική δομή, ενώνει τη δυστυχία του με των υπολοίπων, ενώ ο έρωτάς του για τη γυναίκα που του χάρισε τους δίδυμους –αγαλματίδια και όχι παιδιά– τον συγκλονίζει σε σημείο που καταρρέει στη σκέψη ότι σε αυτό τον κόσμο δεν θα υπάρχει κάποια στιγμή η αγαπημένη του.
Η «Γιόγκα» είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε από έναν συγγραφέα όσο η ζωή του διαλυόταν. Αν, κατά τον Τόμας Μπέρνχαρντ, που μνημονεύεται στο βιβλίο, «για να γράψεις αρκεί να σκύψεις το κεφάλι και ν’ αφήσεις να πέσει ό,τι έχει μέσα, σ’ ένα φύλλο χαρτί», εδώ ο Καρέρ δεν έσκυψε απλά, τεμάχισε το κεφάλι του, την ψυχή του, και άφησε να πέσουν τα κομμάτια στο χαρτί, ανόθευτα όλα από επινοήσεις και στρατηγήματα, σπάζοντας τη σιωπή του χτισμένου με κυνισμό και απογοήτευση εαυτού του.
* Η συλλογή διηγημάτων «Μονωτική ταινία» της Ελένης Καραμαγκιώλη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιωλκός.