Οταν βλέπεις έναν γίγαντα να επιτίθεται σ’ έναν μικρόσωμο άνθρωπο, θυμώνεις αναμένοντας ότι το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο. Είναι άδικη αυτή η ασυμμετρία δυνάμεων, αυτό το αντιλαμβάνεται ακόμα κι ένα μικρό παιδί. Υπάρχει ωστόσο μια πασίγνωστη μάχη, την οποία μάθαμε οι περισσότεροι εξ απαλών ονύχων, η οποία αντιστρέφει τα πράγματα και δίνει μερικά καλά μαθήματα ως και στις ταραγμένες μέρες μας. Μπορεί η ιστορία του Δαβίδ και του Γολιάθ να απλοποιεί, να γενικεύει και να δημιουργεί μια υπεραισιοδοξία υπέρ του μικρού σε μέγεθος αγωνιστή, αλλά προσφέρεται σίγουρα για χρήσιμες αναγνώσεις. Το σκεπτικό αυτό επιβεβαιώνει ο Μάλκολμ Γκλάντγουελ στο βιβλίο του «Δαβίδ και Γολιάθ, αουτσάιντερ, απροσάρμοστοι και η τέχνη να πολεμάς γίγαντες» (μτφρ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδ. Κλειδάριθμος, 2015), στο οποίο αποκωδικοποιεί το μεγαλείο και την ομορφιά της νίκης του φαινομενικά αδύναμου.
Ο Γκλάντγουελ πιστεύει ότι όταν είμαστε απέναντι σε μια άνιση μάχη τείνουμε να διαβάζουμε λανθασμένα τους αντιπάλους, περιμένοντας ότι θα νικήσει ο πιο δυνατός. Συνήθως όμως τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Γι’ αυτό και στους πολέμους των τελευταίων 200 χρόνων, μία στις τρεις περιπτώσεις κερδίζει ο αδύναμος. Στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης ο Γολιάθ περιμένει ότι θα πάει σε μια μάχη σώμα με σώμα. Δεν μπορεί να κατανοήσει ότι ο Δαβίδ είναι απελπισμένος, κι ότι σκέφτεται να παίξει με τους δικούς του κανόνες. Ο γίγαντας καλεί το Δαβίδ να τον πλησιάσει και κάνει λάθος εκτιμήσεις. Εχει κακή όραση γιατί, σύμφωνα με τους μελετητές, πάσχει από ακρομεγαλία. Σ’ αυτήν οφείλει το τεράστιο μέγεθός του άλλωστε. Η πέτρα του Δαβίδ βρίσκει τον γίγαντα στο «μοναδικό ευάλωτο σημείο του», και τον ρίχνει κάτω μεμιάς. Τελικά, ο αδύναμος δεν είναι τόσο αδύναμος όσο φαίνεται.
Οταν τα αουτσάιντερ αποφασίζουν να χρησιμοποιήσουν ασυνήθιστες τακτικές ή να κάνουν ανταρτοπόλεμο, οι νίκες τους στις πολεμικές συρράξεις σκαρφαλώνουν στο 63,6%. Αν έμπαιναν σε πόλεμο οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, και ο τελευταίος επέλεγε ανορθόδοξες μεθόδους, «η Ιστορία διδάσκει ότι θα έπρεπε να στοιχηματίσετε υπέρ του Καναδά», γράφει ο Γκλάντγουελ. «Τα αουτσάιντερ νικούν όλη την ώρα».
«Αυτό ακριβώς που έδωσε στον γίγαντα το τεράστιο μέγεθος ήταν και η αιτία της μεγαλύτερης αδυναμίας του. Οι μεγάλοι και δυνατοί δεν είναι πάντα αυτό που δείχνουν».
Δεν διαβάζει μόνο η πλευρά του Γολιάθ με λάθος τρόπο τη μάχη. Ακόμα και οι άνθρωποι του Δαβίδ «πιστεύουν ότι ξέρουν τον Γολιάθ. Τον μετρούν και καταλήγουν σε συμπεράσματα σχετικά με τις ικανότητές του. Ωστόσο, δεν τον βλέπουν πραγματικά». «Αυτό που έβλεπαν οι Ισραηλίτες από τη ράχη του βουνού ήταν ένας τρομακτικός γίγαντας. Στην πραγματικότητα, αυτό ακριβώς που έδωσε στον γίγαντα το τεράστιο μέγεθος ήταν και η αιτία της μεγαλύτερης αδυναμίας του. Και αυτό είναι ένα πολύ καλό μάθημα σε ό,τι αφορά τις μάχες με κάθε είδους γίγαντες. Οι μεγάλοι και δυνατοί δεν είναι πάντα αυτό που δείχνουν», γράφει ο Γκλάντγουελ.
Τα πλεονεκτήματα μπορεί να κρύβουν εξίσου μεγάλα μειονεκτήματα, ενώ εσύ ως μικρός πρέπει να ξέρεις ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να πετύχεις κάτι. «Η δύναμη μπορεί να έχει και άλλες μορφές, όπως παραβίαση των κανόνων, υπερνίκηση της ρώμης από την ταχύτητα και τον αιφνιδιασμό». Στην άνιση μάχη, ο ισχυρός στηρίζεται στην ωμή του δύναμη, αλλά ο αδύναμος έχει την πίστη του, το μυαλό του και την εφευρετικότητά του. Η δύναμη έχει όρια, και πολύ συχνά γυρίζει πίσω σαν μπούμερανγκ. Το έχουμε δει να συμβαίνει πολλές φορές αυτό στην ανθρώπινη ιστορία, γράφει ο Γκλάντγουελ, αποθησαυρίζοντας μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες ανθρώπων που αντιμετώπισαν επιτυχημένα πολύ πιο δυνατούς αντιπάλους. Το βιβλίο του θα μπορούσε να διαβαστεί και σαν ένα εξαιρετικό εγχειρίδιο τόνωσης της αυτοπεποίθησης των αδυνάμων.
Ο κίνδυνος της αισιοδοξίας
Βέβαια, ο συγγραφέας δεν υπολογίζει μια ακόμα κατάρα που μπορεί να πλήξει αμφότερες τις πλευρές: τον κίνδυνο της αισιοδοξίας. Στη μεν περίπτωση του μικρού θα επιβεβαιωθεί η αδυναμία του, κάτι αναμενόμενο, αλλά στην περίπτωση του μεγάλου, η ήττα, όποτε κι αν έρθει, θα είναι πικρή, δύσκολα υποφερτή, και θα γίνει σπόρος για εκδικητικότητα. Η μεροληψία της αισιοδοξίας είναι πολύ οικείο χαρακτηριστικό σε όσους νιώθουν την αυτοπεποίθηση της δύναμης. Εχεις μια μεγάλη ιδέα, κι είσαι αισιόδοξος ότι θα την πραγματοποιήσεις. Τη σχεδιάζεις, τη συζητάς, και στην προσπάθειά σου να την υλοποιήσεις συνειδητοποιείς ότι δεν έχεις υπολογίσει καλά τα κόστη, τις αντιστάσεις, τις απώλειες, τα πολλά πρακτικά εμπόδια που ανακύπτουν. Ησουν υπερβολικά αισιόδοξος. Η ιδέα σου είχε μεγαλύτερο κόστος σε πόρους και σε προσπάθεια, και τώρα πρέπει να αναθεωρήσεις. Καθυστερείς απελπιστικά, αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο να τιναχτεί το σχέδιο στον αέρα. Αν έχεις αντίπαλο, αυτός ήδη έχει κάνει προόδους. Ο χρόνος είναι εναντίον σου. Το εγχείρημα καθυστερεί, και κινδυνεύει να μην ολοκληρωθεί. Ο λογαριασμός έχει βγει εκτός ελέγχου, και χωρίς να το έχεις καταλάβει, είσαι ήδη χαμένος.