ΤΣΕΖΑΡΕ ΠΑΒΕΖΕ
Ο σύντροφος
Μτφρ.: Γιάννης Η. Παππάς,
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 240
Συμπτωματικά άκουγα Silver Jews ενώ διάβαζα τον «Σύντροφο», και συγκεκριμένα εκείνο το τραγούδι με τον εναρκτήριο στίχο που θυμίζει παραλλαγή στο πιο διάσημο ποίημα του Παβέζε. Και όταν λέω διάσημο, εννοώ σπαρακτικό: «Για όλους ο θάνατος έχει ένα βλέμμα./ Ο θάνατος θα ’ρθει και θα ’χει τα μάτια σου». Για να ξεκαθαρίσει ο Ντέιβιντ Μπέρμαν, ένας από τους πιο πολύτιμους στιχουργούς του ροκ εν ρολ –διαθέτοντας τη σπάνια ακρίβεια ενός αυτοσαρκαστικά τρυφερού βλέμματος δίχως ελπίδα– πως «Οχι, δεν θέλω να πεθάνω στ’ αλήθεια/ Θέλω μόνο να πεθάνω στα μάτια σου». Δυστυχώς, ο αρχηγός της αμερικανικής μπάντας αυτοκτόνησε το ’19. Εξήντα εννέα χρόνια μετά τον Παβέζε. Ηταν Αύγουστος, επίσης.
Ο Πάμπλο στον «Σύντροφο» παίζει κιθάρα. Οπως ο Μπέρμαν. Κι εδώ σταματούν οι ομοιότητες. Το μυθιστόρημα ξεκινά με μια σύγκρουση, δεν είναι τυχαίο. Η σύγκρουση διαπερνά όλες τις σελίδες, τις τραντάζει. Ο Αμέλιο σπάει τα κόκαλά του και ο Πάμπλο ερωτεύεται την κοπέλα του. Ζει στο Τορίνο, φτωχός σαν σπουργίτι, κουβαλώντας μια κιθάρα, χωρίς ίχνος φιλοδοξίας. Η Λίντα εξαφανίζεται και ο Πάμπλο πηγαίνει στη Ρώμη, μπλέκει με την πολιτική. Φυλακίζεται από τους φασίστες. Βρίσκει μια νέα κοπέλα. Ενας άτσαλος βίος. Ιδού τα στοιχεία της πλοκής. Δεν είναι πολλά, αυτά είναι.
Ενα μυθιστόρημα του ’46 που θα δει πολλά νέα βιβλία, με την εξαπάτηση της φρεσκάδας, να χάνουν αργότερα τη λάμψη και τους αναγνώστες τους.
Στον «Σύντροφο» το ύφος είναι σχεδόν ουδέτερο, έχει τη διαφάνεια μιας μοτοσικλέτας που τρέχει με τέτοια ταχύτητα που δεν πιάνεις το σχήμα του μηχανισμού της, λες και δεν υπάρχει ισχυρός συγγραφέας πίσω από το γραπτό, και ίσως είναι ο κυρίαρχος λόγος που ο Παβέζε επηρέασε το μεταπολεμικό ιταλικό σινεμά όσο κανείς άλλος. Εχει το αίμα του Φελίνι, μ’ ένα δάγκωμα στην καρδιά όμως, τις χειρονομίες των ανθρώπων που ζουν στους χερσότοπους ανάμεσα στα κτίρια όπως στις πρώτες ταινίες του Παζολίνι, την πεποίθηση του Αντονιόνι πως η μοντέρνα ζωή οδηγεί στον λάκκο. Μπορεί να μην είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα που κερδίζει εύκολα τον σημερινό αναγνώστη, αλλά είναι ένα μυθιστόρημα που θα δει πολλά νέα βιβλία, με την εξαπάτηση της φρεσκάδας, να χάνουν αργότερα τη λάμψη και τους αναγνώστες τους.
Ο Παβέζε φαίνεται να μας ρωτά μέσα από το μυθιστόρημα που έγραψε το ’46 αν αξίζει η ιστορία ενός αγοριού. Αν αξίζει ο έρωτας, η πολιτική, η αντίσταση, το γλέντι, μια ζωή στο περιθώριο, το σύρσιμο έως το ξημέρωμα. Αν αξίζει να ζεις τη ζωή, ολόκληρη. Αν είναι κάτι. Αν εντέλει αξίζει να τη διηγηθείς. Μας βάζει λοιπόν να διαβάσουμε το βιβλίο με μια ενοχή που περιέχει την αμφίρροπη απάντηση του φιδιού. Οχι. Δεν αξίζει. Αρα, ναι. «Εκείνο το πρωί τριγυρνούσα χωρίς σκοπό. Ψιλόβρεχε κι είχε λάσπες. Ημουνα στην άκρη του Τορίνου, σ’ έναν ερημικό δρόμο, και μου ήρθε στο μυαλό η νύχτα που περπατούσα με τη Λίντα».
Ανοίγω έπειτα από καιρό τα ποιήματά του που οι εκδόσεις Καστανιώτη είχαν κυκλοφορήσει εκείνη την κρίσιμη, για εμένα, περίοδο του ’97-’98. Στο τέλος, σελίδες ημερολογίου από τη χρονιά θανάτου του. Ακόμα θυμάμαι καθαρά μερικές αράδες, αν και θα ευχόμουν να μην τις θυμόμουν: «Είναι μια κοπέλα, μια συνηθισμένη κοπέλα. Και όμως, είναι αυτή – τρομερό» (16 Μάρτη), «Εχω κάρβουνα στο σώμα, θράκα κάτω από τη στάχτη» (27 Μάρτη), «Αρχισε ο ρυθμός του πόνου» (8 Μάη), «Τι κέρδισα; Τίποτα» (17 Αυγούστου), «Οχι λόγια. Μια χειρονομία. Δεν θα ξαναγράψω πια» (18 Αυγούστου, ύστατη σημείωση). Η απόδειξη πως ο έρωτας μας απογυμνώνει καθώς μπλέκεται και σωριάζεται στις λέξεις. Ο αδιέξοδος έρωτας του Πάμπλο για τη Λίντα προβλέπει την κατάντια του συγγραφέα τους. Κρύβω τον λιγνό τόμο στο πιο ψηλό ράφι της βιβλιοθήκης, με την ελπίδα να μην τον ξαναβρώ.
Δεν έχω τι άλλο να προσθέσω και χαζεύω στο Διαδίκτυο μια φωτογραφία του δωματίου 346 όπου ο Παβέζε αφαίρεσε τη ζωή του. Είναι μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, λίγο στραβά τραβηγμένη. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε δωμάτιο, θα μπορούσε η φωτογραφία να είναι πλαστή. Ενας στενός χώρος, ένα μισάνοιχτο φωτεινό παράθυρο, ένας αναμμένος πολυέλαιος. Ενα ταβάνι με μια ζωγραφισμένη γιρλάντα σαν χυμένο αίμα. Σαν δηλητήριο.
Ο Παβέζε αυτοκτόνησε στο ξενοδοχείο «Ρόμα», στο Τορίνο, κοντά στον σταθμό των τρένων, διαλυμένος από την προσωπική του ζωή. «Πώς να νοικιάσεις ένα δωμάτιο» τιτλοφορείται εκείνο το τραγούδι των Silver Jews. Και κάπως έτσι οι συμπτώσεις εξαντλούνται.
