ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΗΣ
Εις τον καιρόν – Πρόσωπα της τέχνης – Μικρά κείμενα για τις μορφές και τους δημιουργούς
εκδ. Κέδρος, σελ. 362
Τατουάζ στο σώμα της τέχνης είναι τα κείμενα του Γιάννη Ψυχοπαίδη στη συλλογή του «Εις τον καιρόν – Πρόσωπα της τέχνης – Μικρά κείμενα για τις μορφές και τους δημιουργούς», ένα ώριμο σώμα χωρίς ραγάδες, που μας ξεναγεί στο έργο πολλών καλλιτεχνών, Eλλήνων και ξένων, από τους Χόλμπαϊν, Γκόγια, Κλιμτ, Ρενουάρ και Μανέ έως τους Θεοτοκόπουλο, Σίλε, Χαλεπά, Πικάσο και Μπουζιάνη, αλλά και σπουδαίων δημιουργών της πένας και όχι μόνο, όπως οι Καρυωτάκης, Σεφέρης, Δημουλά, Καββαδίας, Δεληβοριάς, Κοντός, Φωστιέρης κ.ά.
Ενα ακόμη άρτιο κατασκεύασμα του Γιάννη Ψυχοπαίδη, ένα μεγάλο κολάζ κειμένων που αποκρυ-σταλλώνουν τη θεώρησή του για τη ζωή.
Τα κείμενα έχουν μια πλαστικότητα, μια ευλυγισία, μια τρυφερότητα, μια αιώρηση αφηγηματική, προϊόν παιδείας και εντρύφησης του συγγραφέα στον κόσμο της λογοτεχνίας και των τεχνών. Είναι κείμενα με ποιητικότητα, γλαφυρότητα, συνοχή, που σε βάζουν μέσα στον κόσμο των υπό αναφορά προσώπων και σε ξεναγούν στον αυθεντικό τους εαυτό. Είναι τόσο καλογραμμένα τα κείμενα αυτά, αποπνέουν μια ξεχωριστή αύρα εσωτερικής φυγής και ελπίδας, που θα τολμούσα να τα αποκαλέσω δοκιμιακά διαμάντια. Λειτουργούν ως παλμογράφοι μιας εποχής που καθόρισε την ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Διαβάζοντάς τα έρχεσαι σε συνεννόηση με τους δημιουργούς, ανθρώπους του πνεύματος ή του χρωστήρα, ανθρώπους που άφησαν έντονα τα ίχνη τους στην αυθεντικότητα μιας ζωής πλασμένης με αισθητικά διλήμματα και των οποίων η παρουσία καθόρισε εν πολλοίς την πορεία μας.
Το παρελθόν είναι πανταχού παρόν, μας καθοδηγεί και μας φωτίζει. Εικόνες του παρελθόντος είναι αυτά τα κείμενα, αποσπασμένες από συλλογικές οδύνες μιας μεγαλειώδους εποχής. Ο Ψυχοπαίδης παρατηρεί και καταγράφει τον ψυχισμό ανθρώπων που με την τέχνη τους και τον λόγο τους, το συνολικό τους έργο με άλλα λόγια, πέρασαν από τον ατομικό στον συλλογικό χρόνο, από την ατομική στη συλλογική ευθύνη, δηλαδή στράφηκαν στην κοινωνία, όντας οι δέκτες της αγωνίας της.
Γιατί επέλεξε αυτά τα πρόσωπα ο Ψυχοπαίδης να τα βάλει στον συγγραφικό του καμβά; Ασφαλώς και είχε μεγάλο απόθεμα προσώπων. Οπως μας εξηγεί στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «είναι πρόσωπα που με την πνευματική τους παρουσία, το ψυχικό σθένος και το ταλέντο τους συντηρούν και διαφυλάττουν τις αγωνίες και τα πάθη του καιρού τους. Πρόσωπα που αναλαμβάνουν τα ίδια την ευθύνη να δημιουργήσουν την ιστορία τους, που είναι και δική μας ιστορία». Κοντά σ’ αυτά τα πρόσωπα μαθήτευσε ο Ψυχοπαίδης, από αυτά τα πρόσωπα διδάχθηκε, έμαθε, εμπνεύστηκε, επηρεάστηκε. Είναι πρόσωπα-μεγέθη, πρόσωπα-σφραγίδες, πρόσωπα-ενορατικά, που άφησαν ανεξίτηλες πατημασιές στο μακρύ διάβα των πέντε τελευταίων αιώνων.
Εγώ βλέπω το βιβλίο αυτό ως ένα ακόμη άρτιο καλλιτεχνικό κατασκεύασμα του Ψυχοπαίδη, ένα μεγάλο κολάζ κειμένων που αποκρυσταλλώνουν τη θεώρησή του για τη ζωή, μέσα από αναγνώσεις, συναντήσεις, κατανοήσεις, ταξίδια, περιηγήσεις και περιπλανήσεις, και όπου ο λόγος καθίσταται μεθοδικό εργαλείο τόλμης και αυτογνωσίας. Και ας προσθέσω εδώ ότι δεν έχω υπόψιν άλλον καλλιτέχνη, άλλον σύγχρονο Ελληνα ζωγράφο και ακαδημαϊκό δάσκαλο που να έχει εμπλακεί με τόση κατάρτιση με θεωρητικά θέματα αισθητικής ανάλυσης χωρίς τον (απαραίτητο;) ασφυκτικό ακαδημαϊσμό. Τα κείμενα αποπνέουν μια δροσιά και μια νεωτερική νοσταλγία που δεν τη συναντάς εύκολα σε παρόμοια βιβλία.
Φυγή προς τα εμπρός
Οι περιπέτειες των ιδεών στον σύγχρονο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών καταγράφονται και αναλύονται με συνέπεια και συνέχεια. Ο συγγραφέας εδώ δεν είναι απλώς ο θεατής στο θέατρο του κόσμου, αλλά ο δημιουργός που συνομιλεί με τα πρόσωπα που επέλεξε και συνδημιουργεί μια φυγή προς τα εμπρός και συν-διαμορφώνει ερωτήματα τέχνης. Υπό μία έννοια το βιβλίο αυτό «δρα» λυτρωτικά ως μια τομή, ως μια ρήξη με το παλιό, διαπερνώντας τη ζωή και το έργο προσώπων που καθόρισαν το σύγχρονο ιστορικό γίγνεσθαι, φωτίζοντάς μας τον δρόμο για το καινούργιο.
Το καθαρό μήνυμα του Ψυχοπαίδη μέσα από τα δοκιμιακού χαρακτήρα κείμενά του είναι το εξής: Να σταθούμε όρθιοι πάνω από τον καιρό και από τους καιρούς μας, να αντικρίσουμε την ύπαρξή μας μέσα απ’ τις στοές του κόσμου του πνεύματος και της δημιουργίας πριν γκρεμιστεί ο πολιτισμός και χαθεί η δωρική διάθεση για έναν οικουμενικό ανθρωπισμό. Οποιος έχει κουράγιο και μπορεί να ονειρευτεί, ας ονειρευτεί δίχως εμπόδια. Oποιος έχει τη θέληση να διασώσει ό,τι διαμόρφωσε την αντίληψή του για τον πολιτισμό της καθημερινότητας, ας το διασώσει. Οι κοινοί αγώνες κατά της βαρβαρότητας δεν τελειώνουν ποτέ και με τίποτε. Και είναι αγώνες που αντιστέκονται στους μηχανισμούς του αυταρχισμού, της ξενοφοβίας, του τρόμου, της ανελεύθερης έκφρασης, εντέλει της λήθης. Ας αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες που του αναλογούν με μνήμες και παρακαταθήκες ζυμωμένες πεισματικά μέσα στον μύλο της τέχνης που οδηγεί από τη συμφορά στη λύτρωση, από την τραγωδία στην κάθαρση και στην απελευθέρωση.