ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
Κόρη χωρίς πλάτη
εκδ. Στερέωμα, 2021, σελ. 64
Η Μαριαλένα Σπυροπούλου ήταν μέχρι σήμερα περισσότερο γνωστή για την αρθρογραφία και την πεζογραφική δραστηριότητά της. Τα δύο μυθιστορήματά της («Ρου» και «Τάισέ με» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) έχουν δημιουργήσει ήδη το δικό τους κοινό, αξίζει όμως ο αναγνώστης να σταθεί και στις πιο «σύντομες» γραφές της. Σε αυτό το πλαίσιο, ειδική μνεία πρέπει να γίνει σε ένα «μπιζουδάκι» που ίσως λίγοι γνωρίζουν και πολλοί θα έπρεπε να αναζητήσουν στη «Νέα Εστία» του 2013, με τίτλο «Το κορίτσι χωρίς σέλα», στο οποίο η συγγραφέας επιστρατεύει πιο συστηματικά, αλλά και αλλόκοτα αλληγορικά, τις ψυχαναλυτικές της καταβολές και γνώσεις.
Το διήγημα είναι ένα σκληρό, σχεδόν ακατέργαστο, παραμύθι για το –τόσο προσφιλές της– θέμα της ενηλικίωσης της γυναίκας, αυτού του κοριτσιού που ετοιμάζεται να περάσει, αμετάκλητα, στη σφαίρα των θηλυκών.
Με την πιο πρόσφατη ενασχόλησή της με τη λογοτεχνία των ενηλίκων (αν υπάρχει πράγματι τέτοια), η Μ.Σ. δείχνει να ξαναβρίσκει εκείνο το κορίτσι, μόνο που τώρα πια η ενηλικίωσή του είναι τετελεσμένη – στον βαθμό που κάτι τέτοιο είναι ποτέ πλήρως εφικτό. Το κορίτσι δεν έχει πια πλάτη: το «χωρίς» του τίτλου ορίζει πλέον κάτι όχι έξω από εκείνην, αλλά πάνω της, σαν αυτό να αντισταθμίζει τον ετεροκαθορισμό που δηλώνει, μεταξύ άλλων, η μετεξέλιξή του σε «[κ]όρη». Η Σπυροπούλου δεν γράφει πια μόνο για το «γυναικείο γίγνεσθαι», αλλά και για τη «γυναικεία κατάσταση» (για να θυμηθούμε τον Μαλρό). Στην πρώτη ποιητική της συλλογή, το κορίτσι δίχως σέλα είναι πια γυναίκα, μια γυναίκα που ζει έμφυλα, που αλληλεπιδρά με το αρσενικό εντός κι εκτός της, με τα άλλα θηλυκά, με την καθημερινότητα και όσα την περιβάλλουν και τελικά με τον ίδιο τον εαυτό της.
Προτείνει έναν τρόπο να δει κανείς τον κόσμο, όχι μόνο γενικό, αλλά και πολύ προσωπικό για τον καθένα και την καθεμιά από εμάς.
Η «Κόρη χωρίς πλάτη» συγκεντρώνει 35 ποιήματα, γραμμένα –κατά δήλωση της ίδιας της δημιουργού– σε ανύποπτο χρόνο και χωρίς, αρχικά, τη διάθεση να εκτεθούν στο ηδονοβλεπτικό βλέμμα του αναγνωστικού κοινού. Η γραφή της Σπυροπούλου ισορροπεί αξιοθαύμαστα ανάμεσα σε δύο πόλους: τον γυναικείο και τον ανθρώπινο, όχι με την έννοια του άφυλου, αλλά του συμπεριληπτικού. Δεν πρόκειται για καθαρά γυναικεία γραφή κι αυτό είναι που την κάνει δυνατή· πρόκειται όμως για καθαρά γυναικεία ματιά κι αυτό είναι που της δίνει βάθος. Προτείνει έναν τρόπο να δει κανείς τον κόσμο, όχι μόνο γενικό, αλλά και πολύ προσωπικό για τον καθέναν και την καθεμιά από εμάς.
«Ισως η μοίρα αυτής της κόρης/ που έχασε την πλάτη της/ είναι να κρύβει το στήθος της// […] Ισως η μοίρα μιας πλάτης/ είναι να στέκεται στον τοίχο// Το στέρνο όμως προχωρά/ και ας μπάζει από παντού». Στα ποιήματά της, η δημιουργός αλλάζει οπτικές, τρόπους να αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και να συνομιλεί με τον περίγυρο. Λέγεται κόρη, αλλά και αρνείται την ιδιότητά της ως τέτοια· έχει πλάτη ακάλυπτη ή δεν έχει καθόλου· αναγνωρίζει αυτό που στερούν από τα κορίτσια τα αγόρια, μα κι όσα απλόχερα τους δίνουν.
Αναγνωρίζει πρώτα απ’ όλα πως, ως γυναίκα, είναι ον πολυδιάστατο, «Θηλυκό/ Αρσενικό/ Κυρίως πένθιμο».
Φέροντας μια γερή ψυχαναλυτική σκευή, αλλά χωρίς αυτή να εμφανίζεται πουθενά στο προσκήνιο, προσφέρει μια ενδελεχή ματιά πάνω στα πράγματα, μιλώντας πάντα προσωπικά και, γι’ αυτό, καθολικά ανθρώπινα. Κι αν συχνά πυκνά η λέξη «γυναικείο» επανέρχεται εδώ, κάτι τέτοιο δεν γίνεται να «τρομάξει» τον καχύποπτο άνδρα αναγνώστη. Το αντίθετο: τα ποιήματα προσφέρονται απλόχερα σε όποια και όποιον θέλει να τα πλησιάσει, να βυθιστεί σε αυτά, να τα αποκρυπτογραφήσει ή και να τα πάρει κατά γράμμα. Γιατί πέρα από κάθε άλλη ανάλυση, η ποίηση εδώ προσφέρεται σε μια καθαρή της μορφή· λιτή, σαφής, φωτεινή, βαθιά, χωρίς λεκτικές ακροβασίες ή κινήσεις εντυπωσιασμού.
Συνομιλώντας όχι μόνο με τον εαυτό της, αλλά και με την ελληνική και ξένη ποιητική παραγωγή, η Σπυροπούλου υιοθετεί ένα ύφος λιτό, αέρινο και ταυτόχρονα απολύτως γήινο. Αναφέρεται στα δικά της βιώματα και σε όσα όλα τα θηλυκά, και όχι μόνο, νιώθουν, σε όσα θα μπορούσαν να ξέρουν, σε όσα ούτε κι εκείνη μπορεί με σιγουριά να δηλώσει. Πρόκειται για ποιήματα που ανοίγουν δρόμους, που δείχνουν τρόπους, χωρίς να διδάσκουν, χωρίς να κουνούν το δάχτυλο. Γιατί, καθώς ξεδιπλώνονται, δειλά αφήνουν να διαφανεί πως γράφτηκαν πρωτίστως για εκείνην, για τα δικά της μάτια.
* Η κ. Ροζαλί Σινοπούλου είναι διδάκτωρ Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Δραματολογίας, μεταφράστρια και επιμελήτρια.