MINOUCHE SHAFIΚ
Μαζί: Eνα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα
μτφρ.: Γιώργος Μαραγκός
εκδ. Μεταίχμιο, 2022, σελ. 304
Στο βιβλίο της «Μαζί: Ενα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα» η Μινούς Σαφίκ, διευθύντρια του London School of Economics and Political Sciences, ασπάζεται τη διάσημη ρήση του Αβραάμ Λίνκολν: «Ο καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον είναι να το δημιουργήσεις».
Η αποτυχία του παρόντος κοινωνικού μας συμβολαίου έχει δύο συγκεκριμένες αιτίες: την τεχνολογία και την αλλαγή του ρόλου των γυναικών.
Σε τι οφείλεται η διάρρηξη του κοινωνικού συμβολαίου σήμερα παγκοσμίως; Πού οφείλεται αυτή η γενικευμένη δυσαρέσκεια που καταγράφεται ακόμα και σε πολύ εύρωστα μέρη του πλανήτη; Οι απαντήσεις σε αυτό το απλό, αλλά καίριο ερώτημα ποικίλλουν και συχνά προκαλούν ακόμα περισσότερη σύγχυση. Ο κόσμος έχει γίνει πολύ περίπλοκος, και οι απλές απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα γεννούν πάντα εύλογες υποψίες υπεραπλούστευσης.
Ορισμένοι δεινοί αναλυτές, ωστόσο, μπορούν να δίνουν πιο καθαρές απαντήσεις από άλλους, γιατί είναι σε θέση να αξιοποιούν ενδεχομένως καλύτερα τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους. H Μινούς Σαφίκ ως διευθύντρια του London School of Economics and Political Science είναι ένα από αυτά τα πρόσωπα που δεν στερούνται ούτε αξιοπιστίας ούτε διαύγειας. Γεννήθηκε στην Αίγυπτο και μετανάστευσε σε μικρή ηλικία με την οικογένειά της στις ΗΠΑ, όπου και ολοκλήρωσε τις σπουδές της. Εκανε μεταπτυχιακό στις οικονομικές επιστήμες στο Ηνωμένο Βασίλειο και στα 36 χρόνια της έγινε η νεότερη αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Από τότε έχει διοριστεί σε πολύ σημαντικές θέσεις σε σημαίνοντα ιδρύματα, όπως στο ΔΝΤ και στην Τράπεζα της Αγγλίας. Το 2015 έλαβε τίτλο ευγενείας από τη βασίλισσα της Αγγλίας, ενώ από το 2020 είναι μέλος της Βουλής των Λόρδων.
Η Σαφίκ είναι σαφής στην απάντησή της. Η αποτυχία του παρόντος κοινωνικού μας συμβολαίου έχει δύο συγκεκριμένες αιτίες: την τεχνολογία και την αλλαγή του ρόλου των γυναικών. Ακριβώς αυτό υποστηρίζει στο βιβλίο της «Μαζί: Ενα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα». «Πολλές από τις προκλήσεις του σήμερα –η άνοδος του λαϊκισμού, η αντίδραση εναντίον της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογίας, οι οικονομικές συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και η πανδημία του κορωνοϊού, οι πολιτισμικοί πόλεμοι γύρω από τη φυλή και τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία, και οι διαδηλώσεις των νέων ενάντια στην κλιματική αλλαγή– αποτελούν καμπανάκια που μας ειδοποιούν ότι χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο», γράφει η Σαφίκ.
Η συγγραφέας αναλύει με μεγάλη δόση αφαιρετικότητας τις μείζονες παραμέτρους και τους όρους που θα πρέπει να έχει αυτό το συμβόλαιο για την παιδική ηλικία, την εκπαίδευση, την υγεία, την εργασία, την τρίτη ηλικία και τις γενιές, αλλά καταλήγει σε πολύ στιβαρά συμπεράσματα. Σε σχέση με την τεχνολογία, ειδικότερα, αναγνωρίζει την τεράστια αναστάτωση που φέρνει στον κόσμο, απειλώντας επαγγέλματα, μειώνοντας κόστη και κλονίζοντας ισορροπίες, και προσβλέπει σε συγκεκριμένες πολιτικές που θα αξιοποιούν τη δυναμική της προς όφελος της ανθρωπότητας. Η Σαφίκ δίνει τεράστια έμφαση στην επανεκπαίδευση και τη βελτίωση των δεξιοτήτων όλων των εργαζομένων, μιλάει για τη σπουδαιότητα της προσχολικής εκπαίδευσης, και για τις ευκαιρίες που κομίζουν οι νέες τεχνολογίες στην περίθαλψη και τη θεραπεία ασθενών. Κανένα κοινωνικό αγκάθι δεν μένει έξω από τον διερευνητικό φακό της. Προτείνει πολιτικές για τα συνταξιοδοτικά προγράμματα, για την εξυπηρέτηση των δημόσιων χρεών, για τη ρύθμιση και τη φορολογία των πολυεθνικών εταιρειών, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Οι τρεις βασικές αρχές των λύσεων που προτείνει είναι ότι: α) Ολοι θα πρέπει να έχουν τα ελάχιστα για μια αξιοπρεπή ζωή, β) όλοι θα πρέπει να συνεισφέρουν όσο μπορούν και θα έχουν τις μέγιστες ευκαιρίες για να το κάνουν και γ) το βάρος της προστασίας απέναντι σε κινδύνους, όπως η ασθένεια, η ανεργία και οι κίνδυνοι της τρίτης ηλικίας, θα πρέπει να επιμερίζεται σε όλη την κοινωνία.
Ο τίτλος του βιβλίου της Σαφίκ στα αγγλικά είναι «Τι οφείλουμε ο ένας στον άλλον». Η συγγραφέας πιστεύει ότι οφείλουμε πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε. Η πανδημία μάς έδειξε ότι είμαστε εξαιρετικά αλληλοεξαρτώμενοι. «Οι κρίσιμες καμπές μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες για οικονομικές συμφωνίες που περιλαμβάνουν περισσότερους, καθώς οι λαοί απαιτούν περισσότερα από την κοινωνία. Κατά τον 20ό αιώνα, η Μεγάλη Υφεση οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στο New Deal. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε τη δημιουργία του σύγχρονου κράτους πρόνοιας στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Σχέδιο Μάρσαλ σε όλη την Ευρώπη. Η σημερινή παγκόσμια πανδημία είναι μια τέτοια ευκαιρία για αλλαγή».
Η πρόταση της Σαφίκ «δεν έχει να κάνει», όπως γράφει η ίδια, «με τη μεγέθυνση του κράτους πρόνοιας, αλλά με την επένδυση στους ανθρώπους και τη δημιουργία ενός νέου συστήματος επιμερισμού κινδύνων για την αύξηση της συνολικής ευζωίας». Το βιβλίο της πρέπει να διαβαστεί από όλους όσοι ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα, και όχι μόνο. Το κοινωνικό μας συμβόλαιο ορίζει την αρχιτεκτονική των ευκαιριών και αντιμετωπίζει τους δυνητικούς κινδύνους που διέπουν τη ζωή μας, γι’ αυτό και μας αφορά όλους.