Ένα μικρό αγόρι, ένας πιλότος, μια αλεπού, ένας πλανήτης με τρία ηφαίστεια, ένα τριαντάφυλλο προστατευμένο σε μία γυάλα, τα άστρα.
Θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε παραμύθι, αλλά δεν είναι. Στα χέρια του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ τα παραπάνω υλικά έγιναν το όχημα για μια ιστορία οικουμενική. Από αυτές που σε όποια ηλικία κι αν τις διαβάσεις, κάτι έχουν να σου δώσουν. Αν είσαι παιδί, θα μείνεις για τους ήρωες, την περιπέτεια, τη χαρά της ανακάλυψης. Αν είσαι λίγο ή αρκετά μεγαλύτερος, η αφήγηση θα μετατραπεί σε ισχυρή υπενθύμιση του γιατί αξίζει τελικά να ζεις. Κι αν είσαι τόσο μεγάλος που σε ένα παραμύθι θα λογιζόσουν για σοφός, ίσως και να αναλογιστείς πώς τελικά τα πήγες.
Ο «Μικρός Πρίγκιπας» καταφέρνει κάτι που πολλοί προσπάθησαν αλλά λίγοι έφεραν επιτυχώς εις πέρας: να προσπεράσει με τις λέξεις κάθε επιμέρους χαρακτηριστικό και να διεισδύσει στην ουσία κάθε ανθρώπου, που μένει και θα μένει ίδια και απαράλλαχτη. Αυτό ο συγγραφέας το πέτυχε με μία σπάνια ειλικρινή διάθεση -ο πιλότος του βιβλίου είναι ο ίδιος, συμμετείχε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έπεσε στην έρημο της Σαχάρα. Στο βιβλίο βέβαια κάθεται στην άκρη για να μάθει κι αυτός από τον Μικρό Πρίγκιπα, το παιδί που ήταν και ήμασταν και είμαστε όλοι. Αυτό φροντίζει να μας λέει ο ήρωας με έναν ρομαντισμό που κατά βάθος, πατά γερά τα πόδια του στη Γη -ή στον πλανήτη B612.
Ο «Μικρός Πρίγκιπας» κυκλοφόρησε πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1943 στις ΗΠΑ, στα αγγλικά και στα γαλλικά -εκεί, άλλωστε, το έγραψε ο Σαιντ-Εξυπερύ, σαν άλλος μικρός ήρωας με κίτρινο κασκόλ που βρέθηκε μακριά από το σπίτι του. Ογδόντα χρόνια μετά, το βιβλίο έχει πουλήσει περισσότερα από 140 εκατομμύρια αντίτυπα, έχει μιλήσει δεκάδες γλώσσες και η ιστορία του συνεχίζει ακάθεκτη να ασκεί την ίδια γοητεία και δύναμη. Έγινε κάτι σαν τη Μόνα Λίζα των βιβλίων για παιδιά κάθε ηλικίας, που ακολουθεί κάθε ένα από τα εκατομμύρια βλέμματα που πέφτουν πάνω του -ή μήπως όλα απλά ακολουθούν την άγρυπνη, υπαινικτική ματιά του;
Οκτώ δεκαετίες μετά το πρώτο ταξίδι του «Μικρού Πρίγκιπα» στη γη, τέσσερις άνθρωποι που επηρεάστηκαν βαθιά από το έργο του Σαιντ-Εξυπερύ παίρνουν ξανά από το χέρι το μικρό ξανθό αγόρι και το αφήνουν να δείξει τη διαδρομή.
Ο Ευγένιος Τριβιζάς μια μέρα βρήκε στην αυλή του την Αλεπού
Στον «Μικρό Πρίγκιπα» οφείλω δύο τινά: Πρώτον, μία παιδιόθεν συμπάθεια για τις αλεπούδες. Οι αλεπούδες των άλλων παραμυθιών ήταν ύπουλες, πονηρές, αδίσταχτες, καθόλου αξιαγάπητες. Στον «Μικρό Πρίγκιπα» όμως, ο ήρωας συναντάει μια αλεπού, που όχι μόνο τη βρίσκει όμορφη, αλλά της ζητάει να παίξουνε και ένας συγκινητικός δεσμός δημιουργείται μεταξύ τους. Γι’ αυτό χάρηκα, όταν ένα χιονισμένο χειμωνιάτικο πρωινό, προτού φύγω για ένα ταξίδι στη Νορμανδία, την πρωτοείδα από το παράθυρο στον πίσω κήπο του σπιτιού μου στην Αγγλία. Υποθέτω ότι βρήκε καταφύγιο εκεί, επειδή οι άλλοι κήποι της περιοχής είναι περιποιημένοι, ενώ ο δικός μου εξόχως εγκαταλελειμμένος. Μόνο μπαομπάμπ δεν έχουν, ευτυχώς, φυτρώσει στη ζούγκλα του. Άλλωστε και εγώ, αν ήμουνα αλεπού, δεν θα ήθελα να κλαδεύουν δέντρα και να κουρεύουν το γρασίδι κοντά στη φωλιά μου. Σιγά σιγά η «urban fox» εξημερώθηκε σε σημείο που να ποζάρει όταν τη φωτογραφίζω. Το μόνο της ελάττωμα είναι ότι κλέβει τα πιατάκια που βάζω το φαγητό της, αλλά μόνο αυτά που είναι διακοσμημένα με πολύχρωμες μπορντούρες. Τα πήλινα την αφήνουν αδιάφορη. Συμπεραίνω ότι πρόκειται για αλεπού με ανεπτυγμένο καλλιτεχνικό αισθητήριο. Ίσως να συγκεντρώνει κάπου ένα σερβίτσιο πολύχρωμων πιατικών.
Η δεύτερη οφειλή είναι ότι «Ο Μικρός Πρίγκιπας», όπως «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λιούις Κάρολ ή «Ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας» του Όσκαρ Ουάιλντ, εμπίπτει στην κατηγορία των πολυδιάστατων, πολυεπίπεδων, διαπολιτισμικών και διηλικιακών έργων που είναι ταυτόχρονα απλά και περίπλοκα, εύληπτα και εμβριθή, έργα που μπορεί να τα απολαύσει τόσο ένα μικρό παιδί όσο και ένας ώριμος ενήλικας. Η Ζόχαρ Σάβιτ, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την επιτυχία έργων τα οποία είναι εξίσου δημοφιλή σε ενήλικες και παιδιά, όπως «Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ», καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για επιδεχόμενες πολλαπλές αναγνώσεις δημιουργίες με διττή υπόσταση, «μαγικές εικόνες» που αλλάζουν όψη ανάλογα με την οπτική γωνία προσέγγισης. Διαφορετικές αποχρώσεις, ερμηνείες και σημασιολογικούς ιριδισμούς απολαμβάνει η κάθε ηλικιακή ομάδα. Τα έργα αυτά υπήρξαν τα πρότυπά μου.
Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι συγγραφέας βιβλίων για παιδιά.
Για την Μαρίνα Γιώτη, κάθε ανάγνωση είναι ένα νέο μονοπάτι
Η αξία των βιβλίων μετριέται με την αντοχή τους στον χρόνο, και αυτό το στοίχημα «Ο Μικρός Πρίγκιπας» το έχει κερδίσει. Για ογδόντα χρόνια έχει επηρεάσει ολόκληρες γενιές αναγνωστών απ’ όλα τα πλάτη και μήκη της Γης, ενώ παραμένει ένα από τα πιο επιδραστικά βιβλία όλων των εποχών. Ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ έγραψε για την αγάπη, τον έρωτα, τον θάνατο, την απώλεια, την αυτογνωσία, την ενηλικίωση, την ευγνωμοσύνη, την ενσυναίσθηση δεκαετίες πριν τα παιδικά βιβλία ή ακόμα και τα βιβλία ψυχολογίας ακουμπήσουν αυτά τα θέματα. Γραμμένο το 1943, με ποιητικό λόγο, παραμένει και σήμερα ένα επίκαιρο, βαθιά αντιπολεμικό βιβλίο και επισημαίνει τον διαρκή κίνδυνο των μπαομπάμπ που μπορούν να καταστρέψουν έναν ολόκληρο πλανήτη.
Το αγάπησα από παιδί και συνεχίζω να το διαβάζω σε τακτά χρονικά διαστήματα, γιατί μεγαλώνοντας, συνεχώς ανακαλύπτω νέες ερμηνείες που δεν είχα αντιληφθεί παλιότερα ή που αντιλαμβάνομαι καλύτερα στη δεδομένη χρονική στιγμή. Μου θυμίζει πώς είναι να βλέπεις τον κόσμο με τα μάτια της καρδιάς. «Όλοι οι μεγάλοι ήταν παιδιά πρώτα… Αλλά λίγοι το θυμούνται». Αν και τυπικά απευθύνεται σε παιδιά, προσφέρει στους αναγνώστες κάθε ηλικίας μια μεγάλη δόση αθωότητας που τόσο έχουμε ανάγκη για να αντισταθμίσουμε την κυνική συχνά πραγματικότητα της ενήλικης ζωής. «Καθαρίζει» τη σκέψη μας από τα περιττά και μας βοηθά να εστιάσουμε στην ουσία, βρίσκοντας κάθε φορά που το διαβάζουμε νέα μονοπάτια και σκέψεις που μας αφορούν. Ο «Μικρός Πρίγκιπας» καταφέρνει κάτι που τα καλύτερα βιβλία φιλοδοξούν να κάνουν και λίγα το καταφέρνουν τόσο καλά: Μας βοηθά με έναν αφαιρετικό και άμεσο τρόπο, που δεν σερβίρει έτοιμη την πληροφορία αλλά ενεργοποιεί τη σκέψη, να καταλάβουμε την ανθρώπινη φύση και να γίνουμε λίγο καλύτεροι άνθρωποι.
Η Μαρίνα Γιώτη είναι συγγραφέας και εικονογράφος βιβλίων για παιδιά.
Η Σουζάνα Παπαφάγου έμαθε από τον «Μικρό Πρίγκιπα» ότι πρέπει να εξημερώσουμε και να εξημερωθούμε
Τα πιο σπουδαία θέματα που αφορούν τους ανθρώπους όπως οι δεσμοί, η φιλία, τα όνειρα, το μεγάλωμα, το πένθος του αποχωρισμού, ακόμα και ο θάνατος, είναι θέματα που πραγματεύεται απαλά και γλυκά ο Αντουάν ντε Σαιτ-Εξυπερύ στον «Μικρό Πρίγκιπα», τα ακουμπά ήσυχα μέσα στην ψυχή όσων διαβάζουν την ιστορία του μικρού αγοριού, που αναμφίβολα υπήρξε και ο ίδιος. Με όσους είχα την ευκαιρία να μιλήσω για τον «Μικρό Πρίγκιπα», αυτό που αναδύεται κάθε φορά είναι μοναδικό, όπως μοναδικός είναι κάθε ένας από εμάς.
«Για μένα είσαι μόνο ένα μικρό αγόρι ίδιο με εκατό χιλιάδες άλλα μικρά αγόρια. Και δεν σε έχω ανάγκη. Ούτε εσύ με έχεις ανάγκη. Για σένα είμαι μόνο μια αλεπού όμοια με εκατό χιλιάδες άλλες αλεπούδες. Αλλά αν με εξημερώσεις θα έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον. Θα είσαι το μόνο αγόρι στον κόσμο για μένα και θα είμαι η μόνη αλεπού στον κόσμο για σένα».
Ογδόντα χρόνια μετά, σαν ένα τρισδιάστατο παζλ, κάθε λέξη και από ένα κομμάτι: ο μικρός πρίγκιπας, ο πλανήτης του, το τριαντάφυλλο, η αλεπού, το φίδι, οι άλλοι πλανήτες αλλά και όσοι συνάντησε στην διαδρομή του, ζωντανεύουν και χαρίζουν στον αναγνώστη από μια απάντηση (και όσο διαβάζεται, τόσες οι απαντήσεις που φανερώνει).
Η απάντηση που έδωσε κάποτε σε μένα ο «Μικρός Πρίγκιπας» ξεπρόβαλε από την παραπάνω παράγραφο. Μου έδωσε απάντηση σε σχέση με την διαδικασία της θεραπευτικής σχέσης. Τα πιο σημαντικά συστατικά ώστε να δημιουργηθεί μια σημαντική σχέση που διαρκεί στο χρόνο και μπορεί να φυλαχτεί μέσα μας (σαν φυλαχτό) είναι η υπομονή, η αντοχή, η σταθερότητα και η ειλικρίνεια. Τι είναι άλλωστε η θεραπευτική διαδρομή; Τι άλλο από μια διαδρομή σχέσης, μια διαδρομή από το εγώ στο εσύ, από το εσύ στο εμείς και από το εμείς στο είμαι, μια σχέση που εντυπώνεται μέσα μας, αφού πρώτα μας εξημερώσει.
Αφού αντέξουμε τα σκοτάδια και ημερέψουμε τα πλάσματα που κουβαλάμε μέσα μας, τότε συναντάμε πραγματικά και τον άλλο. Μόνο τότε μπορούμε να καταλάβουμε τον άλλο και όλα όσα μας περιβάλλουν, δίχως να παρερμηνεύουμε μένοντας μόνο στα δικά μας συναισθήματα και στις στεγνές μας απόψεις. Για να εξημερώσουμε και να εξημερωθούμε, θα πρέπει να αντέξουμε να μετακινηθούμε.
Μόνο τότε οι γονείς θα καταλάβουν τα παιδιά τους, οι σύντροφοι τους συντρόφους τους, οι δάσκαλοι τους μαθητές τους, οι θεραπευτές τους θεραπευόμενούς τους. Το λέει άλλωστε και η Αλεπού: «Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν τα πράγματα που εξημερώνουν».
Χρόνια πολλά λοιπόν «Μικρέ Πρίγκιπα», και σε ευχαριστούμε που κρατάς ανοιχτή την πύλη του εσωτερικού μας κόσμου και μας βοηθάς να είμαστε σε επαφή με το παιδί που κατοικεί μέσα μας.
Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική αναπτυξιακή ψυχολόγος, ομαδική και οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.
Η Αργυρώ Πιπίνη αποζητά τα ηλιοβασιλέματα, με ένα κίτρινο κασκόλ
Η συνάντησή μου με τον «Μικρό Πρίγκιπα» άργησε πολύ. Ο Όλιβερ και ο Ντέιβιντ και κάποιες «Μικρές Κυρίες» ήταν οι σταθεροί συνταξιδιώτες μου. Χρειάστηκε να μπω στο πανεπιστήμιο και να συναντήσω τον Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ με τη ζωή-μυθιστόρημα ―τον συνόδεψα σε μια Νυχτερινή Πτήση― για να γνωρίσω τον μικρό ταξιδιώτη πρίγκιπα. Και τον πλανήτη-σπίτι, και την αλεπού, και το αρνί, και το λουλούδι, και τα αστέρια, αχ, τα αστέρια. Έκτοτε έχω πάρει μέρος σε μαραθώνιους ανάγνωσης του βιβλίου, έχω αποκτήσει συλλογή με εκδόσεις κανονικές και εκδόσεις pop-up, έχω τυλιχτεί με κίτρινα κασκόλ, έχω φορέσει βραχιόλια και σκουλαρίκια με τη φίρμα του πλανήτη Β612.
Αναρωτιέμαι συχνά τι είναι αυτό που συμβαίνει με κάποια βιβλία· διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται από μεγάλους και μικρούς χρόνια πολλά, μεταφράζονται σε ολόκληρο τον κόσμο, συζητιούνται, αγαπιούνται, φράσεις τους γίνονται τσιτάτα.
Ίσως γιατί όλοι έχουμε ζήσει, όπως και οι ήρωές τους, αγαλήνευτες καταστάσεις ― μοναξιά, δίψα, φόβο, έρημο. Ίσως γιατί στις λέξεις των βιβλίων αυτών βρίσκουμε όλοι ποίηση, σοφία, ελπίδα, κάτι από το δικό μας όνειρο.
Ίσως γιατί κι εμείς όπως κι ο μικρός πρίγκιπας «Άμα νιώθουμε πολύ λυπημένοι» ―και συχνά έχουμε αρκετούς λόγους να νιώθουμε έτσι― αποζητάμε τα ηλιοβασιλέματα». Και θα συνεχίσουμε, όπως κι εκείνος, να προστρέχουμε στους ανθρώπους.
Η Αργυρώ Πιπίνη είναι συγγραφέας βιβλίων για παιδιά.
