Αυτή η βουβή αναγέννηση γεμίζει με αφρό –σαν κύμα που σκάει στην ακτή– τις δεξαμενές της ελληνικής λογοτεχνίας. Νέο αίμα, νέες φωνές, η γενιά του 1975 και του 1985, κάποιοι μεγαλύτεροι, κάποιοι άλλοι που ετοιμάζονται, που βγαίνουν στο προσκήνιο, με αυτοπεποίθηση, ή σεμνή παρρησία, με όχημα τη γλώσσα, την αισθητική, τον σάρκινο ρεαλισμό, τη στοχαστική αλληγορία, τον γκροτέσκο αυτοσαρκασμό.
Είναι κάτι που σχεδιάστηκε με τον άγραφο νόμο της ηθικής συγκυρίας και της σοφής τυχαιότητας, καθώς η ελληνική κοινωνία, μέσα από τον πολύπτυχο και βαθύ θρυμματισμό της ζητούσε (ζητεί) εκφραστές. Σπάνια έχουμε δει τέτοια προσφορά σε διηγήματα και νουβέλες, σε μια πλατιά γκάμα ύφους και επιρροής, από τον ρωσογαλλικό 19ο αιώνα ώς τα αμερικανικά ’50s. Eνδιάμεσα, πάνω και πέρα από κάθε επιρροή, αναφύεται ευγενώς, αυτοτελώς και ευθαρσώς η νέα ελληνική σχολή της μικρής φόρμας. Και αυτό είναι μία νίκη της εποχής μας.
Από το «Αστείο» του Γιάννη Παλαβού (εκδ. Νεφέλη, 2012) και το «Μ’ ένα καλά ακονισμένο μαχαίρι» του Αλέξανδρου Κυπριώτη (εκδ. Ινδικτος, 2013) είχε φανεί η καλά οργανωμένη σκηνή της μικρής φόρμας. Πολλοί ακόμη είχαν προετοιμάσει αυτήν την ανάδυση που μέσα σε μία διετία έδωσε νέες φλέβες σε έναν ολόκληρο κόσμο. Οι νέας κοπής διηγηματογράφοι, ακολουθώντας θέλοντας ή μη μια μακρά παράδοση ερωτοτροπίας της ελληνικής γλώσσας με τη μικρή πεζογραφική κλίμακα, έχουν φέρει όχι μόνο τη ζωογόνο παρουσία τους, αλλά θέτουν πλέον τις βάσεις για να μιλάμε για τη γενιά του 2010. Είναι η εκφραστική ενηλικίωση πολλών δημιουργών σε όλες τις μορφές της τέχνης, την τελευταία πενταετία, μία ενηλικίωση που στη λογοτεχνία σηματοδοτείται θεαματικά με πολλά νέα και καλά βιβλία.
Από τους πρόσφατους τίτλους μικρής φόρμας έχει ήδη εντυπωσιάσει η συλλογή διηγημάτων του ώριμου στη γραφίδα Νικόλα Σεβαστάκη («Γυναίκα με ποδήλατο», εκδ. Πόλις), μικρές ιστορίες με εξαιρετική εικονοποιητική και συνειρμική δύναμη. Τα μικρά πορτρέτα, οι σκηνές ζωής, τα θραύσματα και τα σπαράγματα αστικού βίου συνθέτουν υβριδικά, εμμονικά, επαναληπτικά και υπνωτιστικά, σε ένα μεταίχμιο ρεαλισμού και φαντασίας, το νέο τοπίο της ελληνικής διηγηματογραφίας. Οι νουβέλες, όπως οι «Αλεπούδες στην πλαγιά» του Ιάκωβου Ανυφαντάκη (εκδ. Πατάκη), εξακτινώνουν ακόμη περαιτέρω, σε ευρύτερους κύκλους, τη μικρή φόρμα υψηλής πυκνότητας.
Η αυτοναφορικότητα, η αυτοβιογραφία, η ανατομία της οικογένειας και της παιδικής ηλικίας, η νέα κοινωνία με τον θρυμματισμένο ιστό, η αναμνησιολογία και η υπερρεαλιστική φαντασία, όπως και η ίδρυση νέας μορφής σχέσεων με το ίδιο το σώμα, το άστυ, τον εθνοκεντρισμό και την πολυπολιτισμικότητα, σε ένα κάδρο μικρού ή μεγάλου τόπου, ημιαστικής ή κοσμοπολίτικης υφής, ορίζουν έναν γαλαξία με λάμψη αυξομειούμενης έντασης.
Θαύμασα πολλές στιγμές ορισμένων διηγημάτων. Σε σημείο που να θέλω να σταθώ με απόσταση και να ξαναδιαβάσω διηγήματα του Νίκου Κουφάκη (στην εντυπωσιακά ώριμη και αισθησιακή «Οικογενειακή Πορσελάνη», εκδ. Κέδρος), του Βαγγέλη Προβιά (που πήρε ήδη επάξια θέση με «Τα μαύρα παπούτσια της παρέλασης», εκδ. Ολκός), του Χρίστου Κυθρεώτη (με την καταβύθιση στο είναι στο «Μια χαρά», εκδ. Πατάκη), του Πάνου Τσίρου (με το αδρό, κινηματογραφικό, ατμοσφαιρικό ύφος στο «Δεν είν’ έτσι;» εκδ. Μικρή Αρκτος), του Γιώργου Γκόζη (με την ασθματική παραβολή του «Αφήστε με να ολοκληρώσω», εκδ. Πόλις), του Στέλιου Παπαγρηγορίου (με τον εντελώς ιδιότυπο σαρκασμό του στα «Γυμνά τρολ», εκδ. Νεφέλη). Είναι ανεξάντλητος ο κατάλογος, και χωρίς αμφιβολία, παραλείπω όσους δεν έτυχε να διαβάσω ή να ανακαλύψω ακόμη. Αυτό ενισχύει ακόμη περισσότερο το κλίμα της ευφορίας.
Η Αθήνα και ο μισοφωτισμένος κόσμος του άστεως είναι ένα λαϊτιμοτίφ που διατρέχει υπογείως σχεδόν όλες τις ιστορίες όπως στο «Η Βικτώρια δεν υπάρχει» του Γιάννη Τσίρμα (εκδ. Νεφέλη) με το σκληρό, θωπευτικά αγκάθινο και τρυφερά μισοσκότεινο, αλληγορικά ρεαλιστικό τοπίο της Αθήνας και των ανθρώπων της. Αυτό που με άλλη αφετηρία και εργαλεία, αναδεικνύει μέσα από πυκνές ιστορίες βαθέος ανθρωπισμού ο Αλέξανδρος Κεφαλάς στο «Νυχτερινός διαβάτης» (εκδ. Λέμβος). Σαν αναπτυγμένα τραγούδια, οι ιστορίες του Πέτρου Βουνισέα, λεπίδες φωτός, ανθρώπινη συνθήκη, αυτοσαρκασμός, στο «Η ζωή είναι ένα σύνολο από» (εκδ. Κέδρος). Σαν σπασμοί, άφωνες κραυγές και άλογες ιστορίες, «Η συνωμοσία της πυρίτιδας» του Θοδωρή Ρακόπουλου.
Η ιστορία έχει συνέχεια.