Ρίχνοντας μια ματιά στα ευπώλητα βιβλία των τελευταίων εβδομάδων στη χώρα μας, στο κομμάτι των μελετών βλέπει κανείς να φιγουράρουν στην πρώτη πεντάδα δύο τίτλοι που σχετίζονται με την Οκτωβριανή Επανάσταση: To «Οκτώβρης» του Βρετανού China Miéville και η «Μικρή Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» του συμπατριώτη του Ε. H. Carr. Τα δύο βιβλία –πέραν του ότι είναι γραμμένα από Βρετανούς– μικρή σχέση έχουν μεταξύ τους, τόσο σε επίπεδο ύφους όσο και στη βάση των γεγονότων που καλύπτουν. Αλληλοσυμπληρώνονται, ωστόσο, ιδανικά για όποιον θέλει να έχει μια αρκετά πλήρη θεώρηση, χωρίς να καταφύγει σε μια ογκωδέστατη ιστορική βιβλιογραφία σχετικά με ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα του 20ού αιώνα.
Η επανάσταση του Οκτώβρη του 1917, η οποία ακόμα και σήμερα, 100 χρόνια μετά, ρίχνει με πολλούς τρόπους τη σκιά της στον σύγχρονο κόσμο, σπανίως προσεγγίζεται «αντικειμενικά». Είναι βλέπετε τόσο ολοκληρωτικά πολιτικά φορτισμένη, που κάτι τέτοιο μοιάζει σχεδόν αδύνατο. Από αυτή την άποψη είναι θετικό που ο αριστερός China Miéville δηλώνει εξαρχής στην αφήγησή του πως δεν είναι «αντικειμενικός»· υπόσχεται όμως επίσης να είναι ψύχραιμος και να αποδώσει την ουσία των γεγονότων και των προσώπων, όπως αυτά προκύπτουν μέσα από την ιστορική έρευνα. Ισως το ότι δεν νιώθει να δεσμεύεται από την υποχρέωση του ιστορικού στην αντικειμενικότητα, εκπορεύεται από το γεγονός πως δεν είναι τέτοιος. Αντιθέτως, ως συγγραφέας ιστοριών επιστημονικής φαντασίας –πολυβραβευμένος μάλιστα– καταφέρνει να αφηγηθεί τα βαρυσήμαντα γεγονότα με μια ζωντάνια που σπανίως συναντά κανείς σε τέτοιου είδους αναγνώσματα.
Το βασικό χαρακτηριστικό της δομής του «Οκτώβρη» είναι πως αντιλαμβάνεται (ορθά) τις εξελίξεις του 1917 ως μια συνεχόμενη επαναστατική διαδικασία, η οποία, ως γνωστόν, ξεσπά τον Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς, για να ολοκληρωθεί με την άνοδο των μπολσεβίκων στην εξουσία τον επόμενο Οκτώβριο. Με αυτήν τη λογική, κάθε μήνας του σημαδιακού εκείνου έτους γίνεται και ένα διαφορετικά τιτλοφορημένο κεφάλαιο που «τρέχει» λίγο παρακάτω τη συναρπαστική αφήγηση. Φυσικά, εδώ δεν πρόκειται για μυθιστόρημα. Το ύφος της γραφής είναι σοβαρό και μετρημένο, χωρίς παράλληλα να στερείται του χυμούς του ιστορικού θρίλερ, το οποίο τελικά οποιαδήποτε μεγάλη επανάσταση μπορεί να τροφοδοτήσει. Αυτή η ζωντάνια προκύπτει κυρίως από τις μικρές λεπτομέρειες, τις οποίες ο συγγραφέας έχει με πολλή προσοχή συλλέξει και που συνθέτουν τις ευρύτερες πολιτικές κατευθύνσεις-ζυμώσεις της εποχής.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό του Miéville είναι πως δεν φοβάται να κάνει υποθέσεις, όχι για τα γεγονότα, αλλά για τα κίνητρα των μεγάλων πρωταγωνιστών της Ιστορίας. Επιπλέον δεν διστάζει να σκιαγραφήσει τις φιγούρες της επανάστασης με διαφορετικά χρώματα αναλόγως της περίστασης που περιγράφεται. Ετσι, για παράδειγμα, ο Λένιν χαρακτηρίζεται κάπου «οξυδερκής» και αλλού «παρορμητικός», ενώ (όλες) οι αντίπαλες παρατάξεις κρίνονται πολλές φορές σκληρά με βάση τις πράξεις ή τις παραλήψεις τους. Το πραγματικά αξιοσημείωτο ωστόσο, εκτός από τους επώνυμους πρωταγωνιστές, είναι ο σεβασμός που δείχνει ο συγγραφέας στην έννοια του λαού, τον οποίο αρνείται να υποβαθμίσει στον ρόλο του έρμαιου που βολικά (;) πολλές φορές η ιστοριογραφία του αποδίδει.
Το βιβλίο του Ε. Η. Carr (έζησε μεταξύ 1892 και 1982) είναι άλλη υπόθεση. Γραμμένο σε χρόνο πολύ προγενέστερο, αποτελεί απόσταγμα της εννεάτομης εξονυχιστικής Ιστορίας της Σοβιετικής Ρωσίας, του ιδίου. Η αξία του πάντως είναι μεγάλη, κυρίως για όποιον θέλει να κατανοήσει, μέσα από ένα σύντομο σχετικά έργο, την πορεία της επανάστασης, από το ξέσπασμα του Οκτώβρη μέχρι την πλήρη αλλαγή πλεύσης, με το πέρασμα της εξουσίας στον Στάλιν. Είναι μάλιστα τέτοια η προσοχή και η φανερή βάσανος στις οποίες έχει υποβάλει ο ιστορικός τις πηγές του, που το αποτέλεσμα, απαλλαγμένο από προκαταλήψεις και καθαρές φαντασιοπληξίες, μπορεί να θεωρηθεί πιθανότατα ό,τι πλησιέστερο στην αμερόληπτη γραφή μπορεί να βρει κανείς σχετικά με το θέμα.