ΧΟΥΑΝ ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΒΑΣΚΕΣ
Η μορφή των Λειψάνων
μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Ικαρος, σελ. 678
Γιατί δύο ανεξιχνίαστες πολιτικές δολοφονίες στη μακρινή Κολομβία, το 1914 και το 1948, μπορεί να συναρπάζουν σήμερα τον Ελληνα αναγνώστη, περισσότερο κι από τα οικεία δεινά μας; Μα γιατί αφηγητής τους είναι ο χαρισματικός Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Μπογκοτά 1973) αναμφισβήτητα ένας μεγάλος παραμυθάς του καιρού μας, κάτι που έχουμε επισημάνει από αυτές εδώ τις σελίδες και παλαιότερα, κρίνοντας τα δύο προηγούμενα έργα του που τον καθιέρωσαν, τους «Πληροφοριοδότες» και τον «Ηχο των πραγμάτων όταν πέφτουν».
Ο Βάσκες ανήκει στη νέα ταλαντούχα γενιά των Λατινοαμερικανών συγγραφέων που δημιούργησε εν αγνοία της ένα δεύτερο εκδοτικό «μπουμ» στη Δύση, ύστερα από εκείνο των μεγάλων δασκάλων τους (Μπόρχες, Κορτάσαρ, Σάμπατο, Μάρκες, Φουέντες, Γιόσα), κι αυτό ίσως να οφείλεται στο «απόκρυφο» γεγονός ότι οι περισσότεροι «γεννήθηκαν εμβολιασμένοι κατά του μαγικού ρεαλισμού!», όπως ευφυώς δηλώνει ένας ήρωάς του. Δηλαδή, με απλά λόγια, δεν αντέγραψαν μια ήδη επιτυχημένη λογοτεχνική συνταγή αλλά μετά την απαραίτητη «πατροκτονία» δημιούργησαν, χωρίς το άγχος της επίδρασης, το δικό τους εκρηκτικό μείγμα, με τη δική τους μεταμοντέρνα δοσολογία.
Το πρόσφατο έργο του Βάσκες «Η μορφή των λειψάνων» ξεκινά ως τεκμηριωτική μυθοπλασία, εξελίσσεται σε πολιτικό νουάρ για να καταλήξει σε υπαρξιακό δράμα. Αν και η πρωτοπρόσωπη αφήγηση θέτει εκ των πραγμάτων ως κεντρικό ήρωα τον αφηγητή, πρωταγωνιστής και κινητήριος δύναμη είναι η αινιγματική προσωπικότητα του Κάρλος Καβάγιο, που έχει αφιερώσει τη ζωή του ολόκληρη στην αποκάλυψη των πραγματικών δολοφόνων του φιλελεύθερου πολιτικού ηγέτη Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν λίγες ημέρες πριν αναλάβει την προεδρία της Κολομβίας, το 1948. Υπόθεση που θυμίζει ελαφρώς τη δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι το 1963 στο Ντάλας του Τέξας, όχι τόσο ως προς τα πραγματικά γεγονότα όσο ως προς την υπόδειξη του ενός και μοναδικού δράστη που τροφοδότησε πλήθος σεναρίων και έδωσε τροφή σε ευφάνταστες θεωρίες συνωμοσίας, που δυστυχώς ή ευτυχώς, έμειναν… θεωρίες.
«Σκοτεινές δυνάμεις»
Τα τεκμήρια που κομίζει ο Καβάγιο για να ξυπνήσει το ενδιαφέρον του αφηγητή-συγγραφέα είναι εντυπωσιακά, κάθε δημιουργός θα έμπαινε στον ρόλο του ντετέκτιβ για να εξιχνιάσει, έστω και «επί χάρτου», μια πολύκροτη δολοφονία, που προετοίμασαν στα παρασκήνια «σκοτεινές δυνάμεις», ωστόσο ο γράφων ζει το δικό του μικρό δράμα: Εχοντας καταφύγει στο εξωτερικό (Βαρκελώνη) μετά το κύμα βίας που ξέσπασε τη δεκαετία του ’90 στην Κολομβία από τη συμμορία του αδίστακτου Πάμπλο Εσκομπάρ, προσπαθεί να γευθεί την «κανονικότητα» του Ευρωπαίου πολίτη και να δημιουργήσει τη δική του οικογένεια μακριά από βομβιστικές επιθέσεις, απαγωγές και ληστείες. Βαθμιαία, όμως, θα συνειδητοποιήσει ότι οι «παλιοί λογαριασμοί» δεν κλείνουν από απόσταση και πως το βίαιο παρελθόν της χώρας του «είναι η κληρονομιά που δεν έχουμε δικαίωμα να αποποιηθούμε». Θα επιστρέψει, λοιπόν, και πάλι στον γενέθλιο τόπο του για να πιάσει τον μίτο της Ιστορίας από την αρχή. Και η αρχή δεν είναι άλλη από μία ακόμη στυγερή πολιτική δολοφονία, αυτή του ηγέτη των Φιλελευθέρων στρατηγού Ραφαέλ Ουρίμπε, το 1914. Μόνο που τότε, συμμετοχή στην αποκάλυψη της συνωμοσίας είχε ο πατέρας του Καβάγιο, ο οποίος και σκοτώθηκε άδοξα στις ταραχές που ακολούθησαν.
Εμφανίζοντας ο Βάσκες το φάντασμα του πατέρα στο μυθοπλαστικό προσκήνιο μετατρέπει το ιστορικό δράμα σε μια υπαρξιακή αναζήτηση του πατέρα-προτύπου, του πατέρα-μάρτυρα που στοιχειώνει ταυτόχρονα –όπως και στον «Aμλετ»– ατομική και δημόσια ιστορία. Εμπλέκει, όμως, κατά τρόπο ευφυέστατο και τον ίδιο τον εαυτό του, αφού το διάστημα που ασχολείται και γράφει για την υπόθεση γίνεται επιτέλους πατέρας αποκτώντας δίδυμα κοριτσάκια, τα οποία παρεμπιπτόντως, αντιμετωπίζουν πρόβλημα υγείας εξαιτίας του πρόωρου τοκετού. Δεν είναι τυχαίο που το μυθιστόρημα, παρότι στριφογυρίζει διαρκώς γύρω από τις θεωρίες συνωμoσίας, τελειώνει μέσα σε ένα παιδικό δωμάτιο, εκεί όπου κάθε πατέρας στέκει άγρυπνος φρουρός του ύπνου των απογόνων του, αφού όποιος κάνει παιδιά «παραδίδει ομήρους στην τύχη» και καθώς αυτά μεγαλώνουν «μετατρέπεται σε όμηρο της τύχης τους».