TΖΕΪΜΣ Μ. ΚΕΪΝ
Φονικό κοκτέιλ
μτφρ.: Αντώνης Καλοκύρης
εκδ. Μίνωας, σελ. 355
Μέσα στην πλημμυρίδα των «νουάρ», ελληνικών και ξένων, αμερικανικών και σκανδιναβικών, το «Φονικό κοκτέιλ» του απαράμιλλου Τζέιμς Μάλαχαν Κέιν (1892-1977) έρχεται σαν το παλιό καλό κρασί να μας θυμίσει την αξία του «κλασικού» απέναντι στη βιομηχανική (υπερ)παραγωγή τίτλων, που διεκδικούν ως νέα αστυνομική λογοτεχνία να υποκαταστήσουν το σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα. Η εξαιρετική επιλογή των εκδόσεων «Μίνωας» να παρουσιάσουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το μέχρι πρότινος θεωρούμενο «χαμένο αριστούργημα» του συγγραφέα των εμβληματικών μυθιστορημάτων «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές» (που επηρέασε τον Καμύ στον «Ξένο») και «Διπλή αποζημίωση», τα οποία μεταφέρθηκαν με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο, αποκαθιστά ισορροπίες και αξίες και επιβεβαιώνει την άποψη, ότι το πραγματικό «νουάρ» παραμένει αδιαφιλονίκητα ο «μαύρος κύκνος» στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.
Η ελληνική έκδοση, με τη μάλλον παράταιρη εικαστική πρόταση προς το είδος και το ύφος του έργου, παραβλέπει στο εξώφυλλο την ατμόσφαιρα των αμερικανικών εστιατορίων-μπαρ και προσπερνά σε μία παράγραφο, στο αυτί του βιβλίου, τη σημασία και τη θέση τού (αρχικά «χαμένου») μυθιστορήματος τόσο στην αμερικανική παράδοση των «σκληροτράχηλων» (hardboiled) μυθιστορημάτων και ηρώων όσο και στο corpus της συγγραφικής παραγωγής του Κέιν, που μαζί με τον Χάμετ και τον Τσάντλερ θεωρούνται οι «Τρεις σωματοφύλακες» (συμπεριλαμβανομένου του Μ. Σπιλέιν, ως τέταρτου μέλους) της αμερικανικής σχολής. Η αρχική σύλληψη του «Φονικού κοκτέιλ» επιστρέφει στο λάιτ μοτίφ των δύο πρώτων μυθιστορημάτων, και εν μέρει της «Μίντλεντ Πιρς»: η σαγηνευτική νεαρή γυναίκα και ο «διχασμός» της ανάμεσα στον ώριμο, αποκατεστημένο άνδρα και τον ελκυστικό νεαρό ανταγωνιστή του, η «μυστηριώδης φλόγα» της μοιραίας γυναίκας (femme fatale). Ο Κέιν παρουσιάζει τα σχέδιά του στον πράκτορα και στον εκδότη του, αλλά δεν θα προλάβει να το ολοκληρώσει, συνηθισμένος στην πρακτική του, να τροποποιεί και να ξαναγράφει το τέλος των μυθιστορημάτων του.
Το έργο θα θεωρηθεί για πολλά χρόνια χαμένο, μέχρι να εντοπιστεί από τις γνωστές εκδόσεις Hard Crime Case, που ανανέωσαν εικαστικά και θεματικά την pulp παράδοση των «αστυνομικών», παλαιότερων και νεότερων, συγγραφέων. Οι ενδιαφερόμενοι βρέθηκαν μπροστά σ’ έναν εκδοτικό γρίφο: διάφορα σχέδια, άλλα ολοκληρωμένα και άλλα ημιτελή, αχρονολόγητα χειρόγραφα που εντοπίστηκαν στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, όπου φυλάσσεται το Αρχείο Κέιν, μαζί με αμέτρητες σημειώσεις και παραλλαγές ονομάτων, σκηνών και ηρώων. Η ιστορία της αποκατάστασης του μυθιστορήματος θα μπορούσε από μόνη της να εμπνεύσει έναν καλό αστυνομικό συγγραφέα γύρω από τα χαμένα χειρόγραφα ενός αριστουργήματος, αλλά και να διδαχθεί σαν σεμιναριακό μάθημα για επίδοξους επιμελητές (editors).
Στον Κέιν, αρχικά όλα κινούνται με μια μοιραία βραδύτητα και, ταυτόχρονα, εξελίσσονται ραγδαία, με ενδιάμεσες εκρηκτικές κορυφώσεις. Μάστορας της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, στήνει την μοιραία ίντριγκα, σε μια καθαρά αμερικανική εκδοχή της ménage à trois («τριγωνική σχέση»), με κεντρικό ήρωα τον άνδρα, συχνά ανυποψίαστο, αλλά και ευάλωτο στη γυναικεία φιλαρέσκεια και γοητεία. Η μοιραία γυναίκα κατέχει θέση-κλειδί στο αμερικανικό νουάρ, καθώς υποστασιοποιείται και μεταπλάθεται, συγγραφικά και φιλμικά, το ορμέμφυτο του έρωτα και του θανάτου, όπως έχουν εντοπίσει αρκετές μελέτες γύρω από το θέμα.
Επιτυχημένη τομή
Στο «Φονικό κοκτέιλ», ο συγγραφέας εγκαταλείπει το αρχικό εγχείρημα να αφηγηθεί την ιστορία της ηρωίδας σε τρίτο πρόσωπο, προβαίνοντας σε μία άκρως επιτυχημένη τομή. Η μοιραία γυναίκα για πρώτη φορά παίρνει τη σκυτάλη της πρωτοπρόσωπης αφήγησης στο είδος αυτό: αυτή είναι η υπεραξία και η αμφισημία του μυθιστορήματος, που, όπως κάθε κλασικό νουάρ που κινείται ανάμεσα στον πόθο, στη μοίρα και στο έγκλημα, αφήνει στον αναγνώστη ή στον θεατή αμφιβολίες μέχρι τέλους.
Η ιστορία της νεαρής και όμορφης χήρας Τζόαν Μέντφορντ, που εγκλωβίζεται στο σταυροδρόμι της υποταγής και της λύτρωσης, είναι ταυτόχρονα ένα σκληρά ρεαλιστικό ανάγνωσμα ερωτικού πάθους, μοιραίων συγκρούσεων και υπαρξιακής αγωνίας, και πάντως ριζοσπαστικά φεμινιστικό, γραμμένο από άνδρα, πριν ακόμα εμφιλοχωρήσουν οι «έμφυλες ταυτότητες» στο μετανεωτερικό αστυνομικό μυθιστόρημα.