«Ολα σχετίζονται με κομμάτια του χρόνου». Ο Κρίστοφερ Νόλαν μιλά στο περιοδικό Wired για τη σημασία που έχει αυτή η έννοια στον δικό του κινηματογράφο.
Στις ταινίες του, ο χρόνος εμπλέκεται αριστοτεχνικά με τη φαντασία, τα μεταφυσικά θέματα, την επιστήμη, τη μνήμη. Αλλά και με την περίπλοκη δομή, τα δύσκολα μηνύματα που «μεταφέρουν» οι ιστορίες του. Στοιχεία που έχουν τοποθετήσει τον ίδιο ψηλά στο βάθρο των πιο επιδραστικών κινηματογραφιστών του σύγχρονου σινεμά. Και δικαίως, καθώς πρόκειται για έναν άνθρωπο ο οποίος αξιοποίησε τα ήδη υπάρχοντα κινηματογραφικά εργαλεία ώστε να μεγιστοποιήσει την επίδραση της κινηματογραφικής εμπειρίας στον θεατή.
Γνωστός για την προσοχή του στη λεπτομέρεια και την αγάπη του για τη μη γραμμική αφήγηση, ο Νόλαν έχει γίνει συνώνυμο με το εμπορικό και ταυτόχρονα «σκεπτόμενο» σινεμά, δημιουργώντας ταινίες που ιντριγκάρουν εκείνους που τις παρακολουθούν και τους βάζουν σε σκέψη.
Τον επόμενο μήνα, ο δημιουργός πίσω από φιλμ όπως «Memento» (2000), Μπάτμαν («2005-2012»), «Inception» (2010), «Interstellar» (2014), «Δουνκέρκη» (2017), «Tenet» (2020) επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη με το μεγαλύτερο σε διάρκεια φιλμ της καριέρας του (3 ώρες), το «Οπενχάιμερ». Εκεί καταπιάνεται με τη ζωή του αινιγματικού φυσικού Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (Κίλιαν Μέρφι) ή αλλιώς του «πατέρα της ατομικής βόμβας» και ένα από τα βασικά πρόσωπα στην προσπάθεια κατασκευής του πρώτου πυρηνικού όπλου στο εργαστήριο Λος Αλαμος στο Νέο Μεξικό. Το φιλμ, που θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες στις 21 Ιουλίου του 2023, ήδη αποτελεί ένα από τα θέματα που όχι μόνο η βιομηχανία κινηματογράφου αλλά και οι θαυμαστές του δημιουργού συζητούν από την ημέρα ανακοίνωσης του.
Από μικρός στο σύμπαν του σινεμά
Γεννημένος ως Κρίστοφερ Εντουαρτ Νόλαν το 1970 στο Λονδίνο, γιος ενός κειμενογράφου διαφημίσεων και μιας Αμερικανίδας αεροσυνοδού, ο μικρός Κρίστοφερ πέρασε τα παιδικά του χρόνια αρχικά στη βρετανική πρωτεύουσα και ύστερα στο Σικάγο των ΗΠΑ. Ενα από τα ενδιαφέροντά του ως παιδί ήταν η βοτανική, ονειρευόταν να ασχοληθεί με αυτή όταν θα μεγάλωνε.
Οταν όμως ανακάλυψε την κάμερα του πατέρα του, δεν άργησε να του γίνει εμμονή. Αφού έπαιξε και εξοικειώθηκε με αυτήν, σε ηλικία 7 ετών δημιούργησε την πρώτη του ταινία. «Μου άρεσε να αυτοσχεδιάζω με την κάμερα, αλλά δεν παρακολουθούσα μαθήματα σε κάποια σχολή κινηματογράφου», δήλωνε ο Νόλαν παλαιότερα στην Ενωση Αμερικανών Σκηνοθετών. Τέσσερα χρόνια μετά, φιλοδοξούσε να ακολουθήσει το επάγγελμα του σκηνοθέτη επηρεασμένος από τη δουλειά των Στάνλεϊ Κιούμπρικ και Ρίντλεϊ Σκοτ.
Στα εφηβικά του χρόνια, άρχισε να κάνει ταινίες με τον Ρόκο Μπέλιτς. Μαζί, δημιούργησαν τη σουρεαλιστική μικρού μήκους «Tarantella» (1989), η οποία προβλήθηκε στο Image Union, μια ανεξάρτητη ένωση προβολής ταινιών και βίντεο της Δημόσιας Υπηρεσίας Ραδιοφωνίας. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην αγγλική φιλολογία και στη συνέχεια αποφάσισε να συνεχίσει με την κινηματογραφική παραγωγή. Αποφοίτησε το 1993 με το πτυχίο του σκηνοθέτη.
Το 1998 έκανε το «Following», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του με προϋπολογισμό μόνο τρεις χιλιάδες λίρες. «Εγώ ο ίδιος χρηματοδότησα αυτή την ταινία, την οποία έφτιαξα μαζί με φίλους μου. Εργαζόμασταν όλοι σε δουλειές πλήρους απασχόλησης, οπότε συγκεντρωνόμασταν τα Σαββατοκύριακα επί έναν ολόκληρο χρόνο γυρίζοντας περίπου 15 λεπτά ακατέργαστου υλικού και μετά επιλέγαμε τις σκηνές που θα βάλουμε στο φιλμ». Εκτός από σκηνοθέτης, ο Νόλαν ήταν και σεναριογράφος, μοντέρ και φωτογράφος της ταινίας η οποία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαν Φρανσίσκο και έτσι έγινε γνωστός στον κλάδο.
Η διεθνής αναγνώριση
Το 2000, ήρθε το «Memento», η νεο-νουάρ ταινία που βασίστηκε στο βιβλίο του αδερφού του, Τζόναθαν Νόλαν, «Memento Mori». Η σύντομη αυτή ιστορία ακολουθεί τον Λίοναρντ, ο οποίος πάσχει από προσωρινή απώλεια μνήμης και δεν μπορεί να θυμηθεί τι συνέβη πριν από 15 λεπτά. Ετσι, κρατά σημειώσεις πάνω σε φωτογραφίες πολαρόιντ ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να βρει τον δολοφόνο της συζύγου του. Η παγκόσμια αναγνώριση ήταν εγγυημένη.
Ακολούθησε το «Insomnia» (2002) και μετά τα «Μπάτμαν» με αποκορύφωμα τον «Σκοτεινό Ιππότη» (2008) οπότε και οι κάμερες IMAX άρχισαν να χρησιμοποιούνται πιο συχνά και στα γυρίσματα ταινιών μυθοπλασίας.
Αστρονομία, φυσική και ο χρόνος
Καθώς οι ταινίες του γίνονταν μεγαλύτερες και πιο φιλόδοξες, ο Νόλαν βρήκε διαφορετικούς τρόπους να χειραγωγεί το χρόνο, σε ταινίες όπως το «Inception» (2010), το «Interstellar» (2014) και το «Dunkirk» (2017). «Πάντα με ενδιέφεραν η αστρονομία και τα θέματα της φυσικής. Κατάφερα να τα εξερευνήσω περισσότερο στο “Interstellar”. Οταν ο αδερφός μου, Τζόναθαν, έγραφε το σενάριο, εξέταζε τη σκέψη, τα πειράματα του Αϊνστάιν και εντόπισε μια ιδιαίτερη μελαγχολία που είχαν ορισμένα από αυτά και σχετίζονται με τον χρόνο», δηλώνει ο Νόλαν στο Wired. Και συμπληρώνει: «Υπάρχει μια ιδιαίτερη λογοτεχνική ποιότητα από την εποχή του Αϊνστάιν όσον αφορά το πώς αντιλαμβανόμαστε τέτοιες ιδέες».
Για τον Νόλαν, ο οποίος είναι και οικογενειάρχης έχοντας τέσσερα παιδιά με τη σύζυγό του και παραγωγό Εμμα Τόμας, ο χρόνος βρίσκεται διαρκώς στο μυαλό του. «Αυτό που μου αρέσει να λέω είναι ότι πάντα ζούσα μέσα σε αυτόν. Και μπορεί αυτή να είναι μια εύκολη και γρήγορη απάντηση αλλά υπάρχει μια αλήθεια. Καθώς μεγαλώνω, καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά μου, η αίσθηση του χρόνου αλλάζει». Στο «Interstellar», για παράδειγμα, αυτή παρουσιάζεται με άμεσο τρόπο. «Νομίζω ότι το συναίσθημα που έχουμε όλοι καθώς μεγαλώνουμε είναι ότι χάνουμε πράγματα και καταστάσεις, είτε αυτά απομακρύνονται από εμάς. Υπάρχει μια απίστευτη αίσθηση επιτάχυνσης του χρόνου, όταν γινόμαστε μεσήλικες», εξηγεί ο Νόλαν.
Οσο για το «Tenet», «εκεί θα πρέπει να κοιτάξουμε τον κόσμο διαφορετικά». Γιατί να παρακολουθήσουμε ένα αεροπορικό δυστύχημα ή ένα κυνηγητό με αυτοκίνητα; Τι ενθουσιασμό δημιουργεί αυτό; Πώς λειτουργεί; «Ολα αυτά τα ερωτήματα, προσπαθώ να τα απαντήσω παρουσιάζοντάς τα όσο πιο κατανοητά στο κοινό και τον εαυτό μου, να τα δω διαφορετικά. Να τα γυρίσω ανάποδα και ο χρόνος μπορεί να το κάνει αυτό για εμάς».
«Είχα το “Οπενχάιμερ” στο μυαλό μου εδώ και χρόνια»
Και φτάνουμε στο «Οπενχάιμερ», το φιλμ που θα φέρει τον σκηνοθέτη πάλι στο επίκεντρο των συζητήσεων. Πώς προέκυψε η δημιουργία του; «Η ιστορία του Οπενχάιμερ βρισκόταν στο μυαλό μου εδώ και χρόνια. Είναι απλώς μια απίστευτη ιδέα—οι άνθρωποι κάνουν υπολογισμούς και εξετάζουν τη σχέση μεταξύ της θεωρίας και του πραγματικού κόσμου. Ετσι αποφασίζουν ότι υπάρχει μια πολύ μικρή πιθανότητα να καταστρέψουν ολόκληρο τον κόσμο. Κι όμως πάτησαν το κουμπί», λέει.
Η πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας πραγματοποιήθηκε στο Νέο Μεξικό, το 1945, με την κωδική ονομασία «Trinity». Και ήταν ένα γεγονός που ο Νόλαν σκεφτόταν κατά την ενηλικίωσή του. «Μεγάλωσα στη Βρετανία τη δεκαετία του 1980, είχαμε την Εκστρατεία για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό. Ο κόσμος ήταν πολύ συνειδητοποιημένος. Οταν ήμουν 13 ετών, οι φίλοι μου κι εγώ ήμασταν πεπεισμένοι ότι θα πεθάνουμε από πυρηνική έκρηξη. Το πρόβλημα είναι ότι ο κίνδυνος δεν φεύγει ποτέ», αναφέρει στο Wired.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον σκηνοθέτη στα γυρίσματα ήταν η δημιουργία μιας «πραγματικής» πυρηνικής έκρηξης χωρίς τη χρήση της τεχνολογίας CGI (εικόνες που έχουν παραχθεί από υπολογιστή). Και αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του Νόλαν, ο οποίος δεν είναι λάτρης της τεχνολογίας στην προσωπική του ζωή καθώς δεν έχει κινητό τηλέφωνο και αποφεύγει τα emails. «Δεν πιστεύω ότι θα με βοηθούσαν σε οτιδήποτε κάνω».