Εχουν περάσει 13 χρόνια από την προβολή του τελευταίου επεισοδίου του «Lost» κι όμως ακόμα και σήμερα ο διάλογος για το φινάλε της εμβληματικής σειράς εξακολουθεί να συζητείται. Ταυτόχρονα, λίγα χρόνια μετά το τέλος του «Game of Thrones», ο συγγραφέας των βιβλίων George R.R. Martin παιδεύεται για να ολοκληρώσει τους «Ανέμους του χειμώνα», το έκτο μυθιστόρημα της σειράς φαντασίας, «A Song of Ice and Fire». Ο λόγος; Η μέριμνα το φινάλε του βιβλίου, σε κάθε του λεπτομέρεια, να ικανοποιήσει τους φανατικούς αναγνώστες.
Η περίπτωση της ταινίας «Saltburn» –η οποία έχει γίνει viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης– αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα του πόσο σημαντικό μπορεί να είναι το φινάλε ενός έργου μυθοπλασίας.
Η σημασία ενός «καλού φινάλε»
Οπως αναφέρει δημοσίευμα της El País, σε αντίθεση με την πραγματική ζωή την οποία καθορίζουν δυνάμεις αβέβαιες και υπέρτερες, ό,τι συμβαίνει στη μυθοπλασία ακολουθεί (ή απορρίπτει) ορισμένους κανόνες. Ειδικά το τέλος ενός έργου μυθοπλασίας λειτουργεί τόσο καταλυτικά ώστε σε πολλές περιπτώσεις αρκεί για να ματαιώσει ή να αναβαθμίσει ένα καλλιτεχνικό έργο. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;
Η συγγραφέας Φλάνερι Ο’Κόνορ είχε πραγματοποιήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα εξομολογητική παρατήρηση. Κάθε φορά που διάβαζε στη θεία της μια ιστορία της στην οποία κανείς δεν είχε πεθάνει ή δεν είχε παντρευτεί, εκείνη θύμωνε! Πράγματι, η εκδοχή ενός γαμήλιου «happy end» λειτουργεί, τόσο εμπορικά όσο και στην ψυχή του κοινού, ως μια άκρως συνηθισμένη επιλογή.
Οπως αναφέρει ο κριτικός, Τζορτζ Στάινερ, οι επίλογοι των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών και των έργων του Σαίξπηρ χαρακτηρίζονται από την πνιγηρή, απαισιόδοξοι αίσθηση του θανάτου, ίσως και της άδικης τιμωρίας που εκπορεύεται από υπέρτερες δυνάμεις. Η προσέγγιση αυτή δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στις πιο σύγχρονες τάσεις της μυθοπλασίας, οι οποίες φαίνεται να αναζητούν μια ακτίνα ελπίδας ακόμα και στις πιο σκοτεινές ή δραματικές τους διαδρομές.
«Δεν περίμενα τέτοιο φινάλε, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ καλύτερο»
Εξίσου κομβικής σημασίας είναι και η δραματουργική επιλογή αναφορικά με το αν το τέλος ενός έργου αποδίδεται ως οριστικό και πλήρως επεξηγημένο ή αν μένει ανοιχτό για εναλλακτικές ερμηνείες από το κοινό. Το δημοσίευμα της El País αναφέρεται στην περίπτωση του Αλφρεντ Χίτσκοκ, ο οποίος κατόρθωνε να συνδυάζει στις ιστορίες που αφηγούνταν μια αίσθηση αινιγματικής ασάφειας, με απροσδόκητες ανατροπές. Αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση του «Ψυχώ», στο οποίο ο θάνατος της πρωταγωνίστριας έρχεται απροσδόκητα στη μέση της ταινίας, έτσι ώστε ο «μετρ του σασπένς» να επικεντρώσει το υπόλοιπο φιλμ του στον ήρωα που υποδύεται ο Αντονι Πέρκινς.
Ισως μια φράση του θεατρικού συγγραφέα Χουάν Μαγιόργκα να περιγράφει μια ιδανική ισορροπία: «Στο ιδανικό φινάλε ενός έργου οι θεατές πρέπει να σκέφτονται: Δεν το περίμενα, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ κάτι καλύτερο».
Η παραπάνω φράση, βέβαια, ενδεχομένως να είναι ξεπερασμένη στην εποχή των «spoiler» και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι νέες συνθήκες, στις οποίες κάθε πληροφορία και κάθε ανατροπή μεταδίδεται σε θεατές, και όχι μόνο, αστραπιαία, μετασχηματίζουν και τον τρόπο με τον οποίο οι δημιουργοί εξιστορούν. Οπως σημειώνεται στο δημοσίευμα, η ανάγκη για διαρκείς ανατροπές είναι σχεδόν καταναγκαστική και αναπόφευκτη, ώστε να μην ατονεί το ενδιαφέρον του κοινού.
«Η ταινία δείχνει το τέλος»
Από την άλλη, το παράδειγμα πολλών παιδιών μικρής ηλικίας που βρίσκουν ανακούφιση και ικανοποίηση στην εξιστόρηση της ίδιας ιστορίας ξανά και ξανά πριν κοιμηθούν, δεν είναι αποκομμένο από τα μοντέλα μυθοπλασίας, τα οποία εκ των πραγμάτων φαίνεται να βασίζονται σε συγκεκριμένους μηχανισμούς, αναφορικά με τη δομή αφήγησης, τις χρονικότητες των ανατροπών και τις κλιμακώσεις. Το ζήτημα, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Αγουστίν Φερνάντες Μαλό, είναι να μην εργαλειοποιούνται άγαρμπα και προβλέψιμα.
Οσον αφορά το φινάλε ενός έργου, ο Μαλό δεν είναι απόλυτος. Αυτό που έχει σημασία είναι να υπάρχει οργανική ενότητα στη διάρκεια ενός έργου, ασχέτως αν το τέλος μένει ανοιχτό ή όχι, εκτιμά. Ορισμένοι δημιουργοί, άλλωστε, γράφουν ή σκηνοθετούν πολλές διαφορετικές εκδοχές για το φινάλε της ταινίας τους, ενώ άλλοι εκτιμούν ότι «η ίδια η ταινία συχνά δείχνει το ιδανικό τέλος».
«Στη πραγματική ζωή ψάχνουμε για μαγικά πράγματα, πράγματα που φαίνονται σαν μυθοπλασία, ψάχνουμε καθημερινά για πράγματα που μας εκπλήσσουν και μας βγάζουν από τη ρουτίνα», συμπληρώνει ο Μαλό. «Στη μυθοπλασία συμβαίνει το αντίθετο: για να είσαι αξιόπιστος, για να φαντάζει το έργο σου αληθοφανές, θέλεις να μοιάζει όσο περισσότερο γίνεται με την πραγματική ζωή». Ο διάλογος αυτός που διαρκεί για παραπάνω από 2.300 χρόνια φαίνεται πως δεν θα τελειώσει ποτέ.
Με πληροφορίες από El País