Καθώς προετοιμάζεται κανείς για μια συνέντευξη με τον Γίρζι Κίλιαν, μπορεί να αναζητήσει βιογραφικά στοιχεία του, μπορεί όμως και να περιηγηθεί σε δουλειές του που έχουν αναρτηθεί στο YouTube και να σταθεί, για παράδειγμα, σε μια παρουσίαση της εμβληματικής χορογραφίας του «Petite Mort», από την ομάδα χορού Nederlands Dans Theater, την οποία ο κορυφαίος Τσέχος χορογράφος διηύθυνε την περίοδο 1975-1999: τα σχόλια κάτω από το βίντεο είναι διθυραμβικά, υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων ότι «κανένας δεν μπορεί να πλησιάσει έστω και λίγο την τελειότητα του NDS, όσο και αν προσπαθήσει». Συμφωνεί ο Γίρζι Κίλιαν; Υπάρχει αυτό που θα περιγράφαμε ως οριστική, απόλυτη ερμηνεία μιας χορογραφίας;
«Ενδιαφέρουσα ερώτηση», λέει εκείνος σκεπτικός. «Ημουν καλλιτεχνικός διευθυντής του Nederlands Dans Theater επί 24 χρόνια και οι άνθρωποι που διδάσκουν τώρα τα έργα μου τα πρωτοχόρεψαν οι ίδιοι. Τα ξέρουν απέξω κι ανακατωτά. Τους χορευτές τούς έχω διαμορφώσει, έχουν συνηθίσει να δουλεύουν μαζί μου και γνωρίζουν όλα τα επίπεδα των έργων μου. Εχουν έναν συγκεκριμένο τρόπο ερμηνείας, ένα συγκεκριμένο βάθος στη δουλειά τους. Υπό αυτήν την έννοια, ίσως είναι σωστό το σχόλιο για το κορυφαίο επίπεδο του NDS. Ωστόσο, έχω δει και άλλες θεσπέσιες ερμηνείες και είμαι σίγουρος ότι οι Ελληνες χορευτές και χορεύτριες θα είναι υπέροχοι. Δεν έχω καμία αμφιβολία».
Το τρίπτυχο «3 Rooms»
Ο Γίρζι Κίλιαν αναφέρεται στο τρίπτυχο χορού «3 Rooms», που το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα παρουσιάσει στις 18, 20, 21 και 22 Μαΐου, στις 7.30 μ.μ. (Κυριακή 6.30 μ.μ.), στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος. Μαζί με τη χορογραφία «Petite Mort» του Κίλιαν, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1991 στο Σάλτσμπουργκ για τα 200 χρόνια από τον θάνατο του Μότσαρτ (και που συνοδεύεται μουσικά από τα αργά μέρη των κοντσέρτων για πιάνο αρ. 21 και 23 του σπουδαίου μουσουργού), το κοινό θα απολαύσει ακόμα τη χορογραφία «Minus 16» του επί σχεδόν 30 χρόνια (1990-2019) καλλιτεχνικού διευθυντή της ομάδας χορού Batsheva, Οχάντ Ναχαρίν (με μουσικές από τον Ντιν Μάρτιν έως μάμπο, τέκνο και παραδοσιακή ισραηλινή μουσική), καθώς και εκείνη που δημιούργησε ο διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κωνσταντίνος Ρήγος, πάνω στη σύνθεση του καλλιτεχνικού διευθυντή της, Γιώργου Κουμεντάκη, «Το ισοκράτημα ενός παιδιού».
«Καταλαβαίνω το μποϊ-κοτάζ σε καλλιτέχνες που στηρίζουν 100% την ιδεολογία του Πούτιν. Δεν είναι όμως όλοι οι Ρώσοι υπέρ του».
Βασισμένη σε ένα έργο που έχει ως αφετηρία τη βυζαντινή μουσική και πραγματεύεται την ανακάλυψη του κόσμου της φύσης και της παράδοσης, η χορογραφία του Ρήγου μεταφέρει το κοινό σε έναν εγκαταλελειμμένο κόσμο, όπου η εφηβεία, τα όνειρα και ο ρομαντισμός αναζητούν τη θέση τους. Η χορογραφία του Ναχαρίν, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1999 στη Χάγη, φέρνει σε διάλογο διαφορετικά μουσικά ιδιώματα και καταργεί τα όρια μεταξύ κοινού και χορευτών.
Οσο για το «Petite Mort», έναν απαράμιλλο συνδυασμό κλασικού μπαλέτου και σύγχρονου χορού, ο Γίρζι Κίλιαν (που το έχει συνοψίσει σαν «έναν ποιητικό και παράξενα σημαντικό τρόπο να περιγράψει κανείς την έκσταση της ερωτικής πράξης») λέει ότι πράγματι βρίσκει συναρπαστική την καλλιτεχνική συνάντηση παρελθόντος και μέλλοντος («πάντα δημιουργεί ένα είδος σπίθας από το οποίο μπορεί να ξεπηδήσει μια ενδιαφέρουσα φωτιά»), ενώ συμπληρώνει και κάτι που οι γαλλομαθείς έχουν ήδη υποψιαστεί: «Θα γνωρίζετε», λέει, «ότι η γαλλική έκφραση “petite mort” (σ.σ. μικρός θάνατος) αναφέρεται στον οργασμό. Νομίζω μάλιστα ότι και άλλες γλώσσες χρησιμοποιούν για τον οργασμό παρόμοιες εκφράσεις. Με έναν παράξενο τρόπο, λοιπόν, η στιγμή που οι άνθρωποι δυνητικά δημιουργούν μια νέα ζωή ονομάζεται “μικρός θάνατος”. Οπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, όταν δημιουργείς μια νέα ζωή, δημιουργείς και έναν νέο θάνατο. Γιατί αυτή η δημιουργία μια μέρα θα πεθάνει. Το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον».
Αραγε προσέχει, εγκρίνει τα έργα με τα οποία θα παρουσιαστεί μια δική του χορογραφία; «Ποτέ δεν ανακατεύομαι με τέτοια ζητήματα, τα οποία αφορούν αποκλειστικά τους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Εχω υπάρξει και εγώ στην ίδια θέση και γνωρίζω τις δυσκολίες γύρω από το πώς διαμορφώνεται ένα πρόγραμμα», λέει ο χορογράφος και αμέσως θυμάται τα πολύ μεγαλύτερα εμπόδια ενός παλιότερου ομοτέχνου του: «Μήπως τυχαίνει να γνωρίζετε», ρωτάει, «ότι ο πρώτος διευθυντής του Μπαλέτου της Λυρικής, που ιδρύθηκε το 1939, ήταν Τσέχος; Λεγόταν Σάσα Μάχοφ. Είχε διαφύγει από τη χώρα του λόγω των ναζί και είχε έρθει στην Ελλάδα, όπου διηύθυνε το Μπαλέτο. Οταν η Γερμανία εισέβαλε στην Ελλάδα, ο Σάσα Μάχοφ κατατάχθηκε στον στρατό εθελοντικά για να πολεμήσει τους Γερμανούς».
Από τη μεριά του, ο Γίρζι Κίλιαν εγκατέλειψε το 1968 την Τσεχοσλοβακία, μία εβδομάδα αφότου τα σοβιετικά τανκς κατέπνιξαν την Ανοιξη της Πράγας και έχοντας στο μεταξύ υπογράψει ένα συμβόλαιο με το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης. «Εχω μεταναστευτική εμπειρία και ήταν φρικτό», λέει ο χορογράφος ερωτώμενος για τις συνέπειες που έχει στο πεδίο των τεχνών μια πιο πρόσφατη εισβολή, εκείνη της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Αλλά», προσθέτει, «πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το τι κάνουμε στις τέχνες. Οταν μπήκαν οι Ρώσοι στην Τσεχοσλοβακία, ξαφνικά κάποιοι έλεγαν ότι δεν πρέπει να ανεβάζουμε Τσέχωφ, να παίζουμε Στραβίνσκι και Τσαϊκόφσκι, να διαβάζουμε Τολστόι. Ηταν μια απόλυτη ηλιθιότητα. Και μπορείτε να το δείτε σήμερα, στην απέχθεια ορισμένων για τη ρωσική τέχνη. Καταλαβαίνω το μποϊκοτάζ σε καλλιτέχνες που στηρίζουν 100% την ιδεολογία του Πούτιν. Δεν είναι όμως όλοι οι Ρώσοι υπέρ του. Υπάρχουν χορευτές που έφυγαν από τα Μπολσόι, όπως μια Ρωσίδα μπαλαρίνα που ήρθε πρόσφατα στο Εθνικό Μπαλέτο, στο Αμστερνταμ. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μην αρχίσουμε να απαγορεύουμε τη ρωσική τέχνη. Θα ήταν μια μεγάλη τρέλα».