Να το θέσουμε ευθύς εξαρχής και χωρίς περιστροφές: το διπλό cd με τον τίτλο «Venezia Millenaria 700-1797» του Jordi Savall και του φημισμένου του συνόλου παλαιάς μουσικής Hespèrion XXI, που μόλις κυκλοφόρησε από τη δισκογραφική εταιρεία Alia Vox, είναι ένα αριστούργημα.
Ο υπερθετικός χαρακτηρισμός αφορά, βέβαια, το αυστηρά μουσικό μέρος της πολυσύνθετης αυτής εργασίας, τις ερμηνείες και την ποιότητα της ηχογράφησης (εγγύηση αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια η φροντίδα του ίδιου του Καταλανού μουσικού και των συνεργατών του), αλλά δεν περιορίζεται εκεί: εάν πάρετε στα χέρια σας το διπλό αυτό άλμπουμ θα νομίσετε αρχικά ότι πρόκειται για έναν πολυτελή τόμο Ιστορίας ή για ένα μίνι coffe-table book με εκπληκτική εικονογράφηση – συν ότι πρόκειται για… εξάγλωσση έκδοση: τα κείμενα που την απαρτίζουν δημοσιεύονται στα γαλλικά, τα αγγλικά, τα καστιλιάνικα, τα καταλανικά, τα γερμανικά και τα ιταλικά. Τα δύο cd, ο πυρήνας δηλαδή όλου του έργου, είναι «κρυμμένα» σε ειδικές θήκες στα δύο εσώφυλλα της εκπληκτικής αυτής έκδοσης.
Βυζαντινή μουσική
Τι είναι όμως το «Venezia Millenaria 700-1797»; Γνωστός από παλαιότερα πρότζεκτ του στον συνδυασμό ιστορικά ενημερωμένης ερμηνείας της παλαιάς μουσικής με ενδελεχή μελέτη της εκάστοτε εποχής, της ιστορίας και του πολιτισμού της, ο Savall εδώ προχωράει σε μια όσο το δυνατόν πιο σφαιρική, ή μάλλον πολυπρισματική, αφήγηση της ιστορίας και του πολιτισμού μιας εμβληματικής για τη Δύση πόλης, της Βενετίας.
Μια χιλιετία καλύπτει αυτή η αφήγηση, η οποία θεμελιώνεται όλη πάνω στη μουσική, ακολουθώντας γραμμικά, αιώνα τον αιώνα, τις ιστορικές εξελίξεις και εμπλουτίζοντάς τη με μια υποβλητική ατμόσφαιρα. Στην ουσία, ο Savall στήνει ένα ιδιότυπο κινηματογραφικό soundtrack, βασισμένος σε πρωτότυπες μουσικές πηγές (μονάχα προς το τέλος «πειράζει» δημιουργικά μεμονωμένα έργα) για μια ταινία που ναι μεν δεν γυρίστηκε ποτέ, αλλά που… υπήρξε και δεν ήταν άλλη από την ίδια τη Βενετία. Σημειωτέον, το άκρως γοητευτικό αυτό μουσικό ταξίδι περιέχει άφθονη Ελλάδα – για την ακρίβεια Βυζάντιο, τόσο κοσμικό αλλά κυρίως θρησκευτικό.
Εδώ να αποδώσουμε τα εύσημα στην εξαιρετική δουλειά που έκανε στους επιλεγμένους βυζαντινούς ύμνους ο Παναγιώτης Νεοχωρίτης και να σημειώσουμε επίσης ότι στο τεράστιο αυτό πρότζεκτ συμμετοχή είχε και το καταλανικό φωνητικό σύνολο La Capella Reial De Catalunya με το ορχηστρικό «δίδυμό» του, ειδικό σε ερμηνείες με όργανα εποχής, το Le Concert Des Nations, με το οποίο ο Savall έχει βέβαια μακρά ιστορία (από τις πιο δημοφιλείς στιγμές τους η συμμετοχή τους, μαζί με τον Savall, στο soundtrack της ταινίας «Ολα τα πρωινά του κόσμου» το 1991).
Εντελώς ενδεικτικά, και για να δώσω μερικά παραδείγματα, σταχυολογώ ορισμένες επιλεγμένες συνθέσεις από το πλήθος αυτών που παρατίθενται, μερικούς από τους σταθμούς του ταξιδιού με άλλα λόγια. Υπόψη, εκτός από τα δοκιμιακής πνοής κείμενα της έκδοσης, στα περιεχόμενα δίνονται με σαφήνεια, εκτός από την ταυτότητα του εκάστοτε μουσικού κομματιού, το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφηκε. Το αποτέλεσμα είναι ο ακροατής να μπορεί να ταξιδέψει νοητά σε εκείνους τους χρόνους και να έχει μια θέαση ιστορική ακολουθώντας όμως άλλες οδούς από τις συμβατικές. Ιδού:
• Ετος 700: Η γέννηση της Βενετίας χάρη στους Βυζαντινούς που κατέχουν τη βόρεια Ιταλία. Οι Βυζαντινοί όχι μόνο συνεισφέρουν καθοριστικά στη δημιουργία της νέας πόλης, αλλά τη διοικούν έως και το 751. Το βενετσιάνικο big bang «ντύνεται» μουσικά από μια χαρακτηριστική φανφάρα του 8ου αιώνα.
• 828: Μετακομιδή των λειψάνων του Αγίου Μάρκου της Αλεξάνδρειας στη Βενετία και η ακόλουθη ανέγερση του Ναού του Αγίου Μάρκου, ο οποίος επεκτείνεται το 976 και δέχεται επιπλέον προσθήκες το 1063. Η μουσική σύνθεση εδώ είναι ένα εκπληκτικό «Αλληλούια» του Ιωάννη του Δαμασκηνού.
• 1121-1130: Η Βενετία εγκαθιστά αποικίες στην Παλαιστίνη, ενώ η παρουσία της γίνεται έκδηλη και στη βόρεια Αφρική, γεγονός που ο Savall «ντύνει» με τον «Χορό της ψυχής», μια παραδοσιακή βερβερίνικη σύνθεση.
• 1202-1204: Τέταρτη Σταυροφορία και άλωση της Κωνσταντινούπολης. Τέσσερις μπρούντζινοι λέοντες τοποθετούνται στην πρόσοψη του Αγίου Μάρκου, γεγονός που συνοδεύεται μουσικά από βυζαντινό θρήνο.
• 1438-1439: Απόπειρα αποκατάστασης του Σχίσματος ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες με κοινή λειτουργία Ελλήνων και Λατίνων στην Αγία Σοφία. Ο δυτικός θρησκευτικός ύμνος «Adoratus te», ανωνύμου, του 15ου αιώνα «σχολιάζει» το γεγονός.
• 1453: Η Αλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς συνοδεύεται από ένα θρήνο του Γκιγιόμ Ντουφέ, ο οποίος έζησε εκείνη την περίοδο.