Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι διάσημος. Το έργο του είναι αναγνωρισμένο παγκοσμίως και η καλλιτεχνική του αξία έχει δοκιμαστεί, σε δύσκολα πεδία, με επιτυχία. Οποιαδήποτε, σχετική με ένα έργο του, κριτική προϋποθέτει μεγάλη προσοχή και γνώση του αντικειμένου εκ μέρους του επιχειρούντος. Δεν φιλοδοξώ να κάνω κάτι τέτοιο, γιατί μου λείπει η γνώση αλλά και η επάρκεια θέασης σχετικών παραστάσεων, στοιχεία απαραίτητα για την έκφραση εμβριθών σχολίων ή στοιχειωδών τεχνικών παρατηρήσεων.
Ωστόσο, την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου, βρέθηκα, χάρις σε μια καλή φίλη, στην παράσταση «Ο Μεγάλος Δαμαστής» («The Great Tamer») στο Μέγαρο Μουσικής και σε περίοπτη θέση της πλατείας. Θέλω να πω… έβλεπα καλά. Παρακολούθησα την παράσταση με άνεση και χωρίς διασπάσεις προσοχής: γεγονότα που μου επιτρέπουν εκ των υστέρων να συνειδητοποιήσω ότι το έργο που παρακολουθούσα ήταν άρτια δομημένο ως πλοκή. Η συνοχή και ο ρυθμός του, επέβαλλαν, χωρίς να προκαλούν εκνευρισμούς, τη θεατρική δράση. Δεν ξέρω αν ήταν η ιδέα μου, αλλά σπανίως ακούγονταν τα γνωστά βηχαλάκια και οι θόρυβοι από σουρσίματα πάνω στις πολυθρόνες.
Οι απορίες που δημιούργησαν οι αρχικές κινήσεις των χορευτών σιγά σιγά αναπτύσσονταν και γίνονταν αντιληπτές ως στοιχεία λειτουργικά στην εξέλιξη του έργου. Γιατί ένας γυμνός άντρας κείται ανάσκελα και ενώ κάποιος τον σκεπάζει, κάποιος άλλος αμέσως μετά τον ξεσκεπάζει με τέτοια επιδεξιότητα που δεν τον αγγίζει; Γιατί αυτή η κίνηση μοιάζει με τελετή μέσω μιας εμμονικής επαναλήψεως; Γιατί ντύνονται και γδύνονται συνεχώς υπενθυμίζοντας την καθημερινή ασχολία κάθε ανθρώπου με το σώμα του; Γιατί γεννιέται ένας άνθρωπος σε ένα εχθρικό για εκείνον περιβάλλον; Τι σημασία έχει η σκηνή της ανθρωποφαγίας; Γιατί κάποιος πρέπει να ξεριζωθεί ανατρέποντας τον κόσμο του; Γιατί διαμελίζεται, επανασυντίθεται και αναμορφώνεται;
Ολα αυτά, μόνο αν ιδωθούν ως μέρη μιας καθοδηγητικής ιδέας, ως οργανικά στοιχεία ενός όλου μπορούν να αποκτήσουν τη θέση που τους αξίζει, τη θέση τους στην κατανόησή μας. Θα μπορούσαν να ήταν απλώς ωραίες εικόνες, και είναι πράγματι αισθητικά θελκτικότατες. Ομως, δεν τελειώνει εδώ. Ολες οι παραπάνω ερωτήσεις γίνονται μία ερώτηση.
Ποιος είναι αυτός ο Δαμαστής;
Το ερώτημα
Μετά το θέατρο, όπως αρμόζει, πήγα σε ένα δείπνο. Φυσικά όλοι είχαν να πουν κάτι για το έργο. Είτε το είχαν δει παλαιότερα είτε είχαν κάτι ακούσει. Ρώτησα, λοιπόν, «ποιος είναι ο μεγάλος δαμαστής». Οι επιλογές ήταν δύο και συγγενείς. Αλλοι είπαν ο πανδαμάτωρ χρόνος, άλλοι ο άχρονος θάνατος. Πάντως, για όλους νικητής ήταν η φθορά. Ακόμα και στην περίπτωση ενός χρόνου που στο πέρασμά του απαλύνει τον πόνο μιας απώλειας ή μιας απογοητεύσεως, νικήτρια αναδεικνύεται η φθορά, με άλλα λόγια η θνητότητα. Τελικώς, τα πάντα πεθαίνουν και έτσι δαμάζονται.
Ας ξαναγυρίσουμε στην παράσταση και ας πάμε στο τέλος της. Εχει ένα τέλος; Εγώ διέκρινα τρία φινάλε, σκέψη που αρχικώς με έκανε επιφυλακτικό για την αρτιότητα του έργου. Ομως, πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα ότι και οι τρεις πιθανές καταλήξεις είχαν ξεχωριστή σημασία και λειτουργούσαν μεταρσιωτικά. Με άλλα λόγια, κάθε μία ήταν σκαλοπάτι για την άλλη, αλλάζοντας ποιοτικά με τη διαδοχή τους.
Ο αρχικός άνθρωπος-πτώμα που φυσικά κάποτε είχε γεννηθεί σε έναν ξένο, άγνωστο κόσμο, είχε ζήσει μια ζωή ρουτίνας, διαμελισμού, ανθρωποφαγίας και κατέληξε σκελετός. Ενας σκελετός του οποίου –όπως τον ανασηκώνουν οι δύο χορευτές– ριπίζονται τα εναπομείναντα κόκαλα. Ομως τη νεκροκεφαλή τη διασώζουν και την τοποθετούν σε ένα μεγάλο ανοικτό βιβλίο κωδίκων(;) πάνω στο οποίο ο νέος άνθρωπος είχε αφήσει μισοφαγωμένα πορτοκάλια. Ο υπαινιγμός για μια διαφορετική ποιότητα ζωής, είναι φανερός. Κάτι έχει απομείνει από αυτόν τον άνθρωπο. Το έργο του; Τα παιδιά του; Η ενθύμησή του; Κάτι έχει απομείνει στη μνήμη μας. Η φθορά δεν είναι απολύτως νικήτρια.
Ανάλαφρο πνεύμα
Ομως, το τέλος δεν είναι αυτό. Το τέλος είναι η έκφραση μιας ιδιότυπης καλοσύνης. Ο χορευτής φυσάει ένα μικρό κομμάτι αλουμινίου που δίνει την αίσθηση ενός ανάλαφρου πνεύματος. Δεν είναι συμπόνια, αλτρουισμός, αφοσίωση, θυσία, ιδανικό, φιλία. Τελικώς, ο μεγάλος δαμαστής είναι η καλοσύνη που δείχνει ο άνθρωπος στον εαυτό του για να μπορεί να ζήσει δημιουργικά έχοντας συνείδηση της φθοράς του. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι ένας καλός άνθρωπος.